Ôn tập môn Ngữ văn Lớp 7

doc 24 trang Hoàng Sơn 17/04/2025 300
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Ôn tập môn Ngữ văn Lớp 7", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.

File đính kèm:

  • docon_tap_mon_ngu_van_lop_7.doc

Nội dung text: Ôn tập môn Ngữ văn Lớp 7

  1. I . Tõ ghÐp A. Khái niệm : - Từ ghép là những từ do hai hoặc nhiều tiếng có nghĩa tạo thành. - Ví dụ : hoa + lá = hoa lá. học + hành = học hành. - Chú ý : Trong Tiếng việt phần lớn từ ghép có 2 tiếng. B. Phân loại : 1. Từ ghép chính phụ: - ghép các tiếng không ngang hàng với nhau. - Tiếng chính làm chỗ dựa, tiếng phụ đứng sau bổ sung nghĩa cho tiếng chính. -Nghĩa của từ ghép chính phụ hẹp hơn, cụ thể hơn nghĩa của tiếng chính. - Trong từ ghép chính phụ , thường tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau. - Ví dụ : +Bút bút máy, bút chì, bút bi + Làm làm thật, làm dối, làm giả 2. Từ ghép đẳng lập : -Ghép các tiếng ngang hàng với nhau về nghĩa . -Giữa các tiếng dung để ghép có quan hệ bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp. _ Nghĩa của từ ghép đẳng lập chung hơn , khái quát hơn nghĩa của các tiếng dung để ghép. - Có thể đảo vị trí trước sau của các tiếng dùng để ghép. - Ví dụ : _ Áo + quần quần áo quần áo _ Xinh+ tươi Xinh tươi tươi xinh. II . Tõ l¸y : A. Khái niệm : - Từ láy là một kiểu từ phức đặc biệt có sự hòa phối âm thanh, có tác dụng tạo nghĩa giữa các tiếng. Phần lớn từ láy trong Tiếng Việt được tạo ra bằng cách láy tiếng gốc có nghĩa. - Ví dụ : + Khéo khéo léo. + Xinh xinh xắn. B. Phân loại : 1. Từ láy toàn bộ : - Láy toàn bộ giữ nguyên thanh điệu: Ví dụ : xanh xanh xanh. - Láy toàn bộ có biến đổi thanh điệu: Ví dụ : đỏ đo đỏ. 2. Láy bộ phận: - Láy phụ âm đầu : Ví dụ : Phất phất phơ - Láy vần : Ví dụ : xao lao xao. C. Tác dụng : - Từ láy giàu giá trị gợi tả và biểu cảm. Có từ láy làm giảm nhẹ hoặc nhấn mạnh sắc thái ý nghĩa so với từ gốc. Từ láy tượng hình có giá trị gợi tả đường nét, hình dáng màu sắc của sự vật.Từ láy tượng thanh gợi tả âm thanh. Lúc nói và viết biết sử dụng từ láy sẽ làm cho câu văn câu thơ giàu hình tượng , nhạc điệu. - Ví dụ : “ Lom khom dưới núi tiều vài chú Lác đác bên sông chợ mấy nhà .” I . Đại từ A. Khái niệm. - Đai từ là những từ dùng để trỏ (chỉ) hay hỏi về người, sự vật, hoạt động tính chất trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói. - Ví dụ : Mình về với Bác đường xuôi
  2. Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ người. B. Phân loại: 1. Đại từ để trỏ : * Dùng để chỉ người, sự vật (còn gọi là đại từ xưng hô, đại từ nhân xưng) gồm có : tôi , tao , tớ, chúng tao, chúng tôi, chúng tớ, mày, chúng mày, nó, hắn, chúng nó, họ - Ví dụ : “Sao không về hả chó Nghe bom thằng Mĩ nổ Mày bỏ chạy đi đâu Tao chờ mày đã lâu Cơm phần mày để cửa Sao không về hả chó Tao nhớ mày lắm đó Vàng ơi là vàng ơi ?” * Người ta chia đại từ thành 3 ngôi: Ngôi /Số Số ít Số nhiều Ngôi thứ nhất Tôi, tao , tớ, ta Chúng tôi, chúng tao, chúng ta Ngôi thứ hai Mày , cậu Chúng mày Ngôi thứ ba Nó , hắn , y Chúng nó, họ - Đại từ nhân xưng rất quan trọng trong lúc nói và viết. Dùng đại từ nhân xưng có giá trị biểu cảm cao, chỉ rõ thái độ than sơ, khinh trọng _ Ví dụ : Giặc giữ cớ sao xâm phạm Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời. * Lúc xưng hô một số danh từ chỉ người như : Ông , bà , cha, mẹ, cô, bác được sử dụng như đại từ nhân xưng _ Ví dụ : Cháu đi liên lạc Vui lắm chú à? Ở đồn Mang Cá Thích hơn ở nhà. *Trỏ số lượng: bấy,bấy nhiêu. _ Ví dụ : Phũ phàng chi bấy hóa công Ngày xanh mòn mỏi má hồng phôi pha. * Trỏ sự vật trong không gian ,thời gian:đây, đó, kia , ấy , này, nọ, bây giờ, bấy giờ _ Ví dụ : Những là sen ngó đào tơ Mười lăm năm mới bây giờ là đây. * Trỏ hoạt động tính chất sự việc: vậy,thế _ Ví dụ : Các em ngoan thế, vừa lao động giỏi , vừa học tập giỏi. 2. Đại từ để hỏi. * Hỏi về người,sự vật: ai, gì . _ Ví dụ : Những ai mặt bể chân trời Nghe mưa ai có nhớ nhời nước non. * Hỏi về số lượng :bao nhiêu , mấy. - ví dụ : Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang Bao nhiêu tấc đât tấc vàng bấy nhiêu. * Hỏi về không gian, thời gian: đâu, bao giờ.
  3. - Ví dụ: Bao giờ cây lúa còn bong Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn B. Từ ghép Hán Việt 1. Từ ghép đẳng lập : * Do hai hoặc nhiều tiếng Hán Việt có nghĩa tạo thành. - Ví dụ : + Quốc gia Quốc (nước) + gia (nhà) 2. Từ ghép chính phụ . * Từ ghép chính phụ Hán Việt được ghép theo 2 kiểu: - Tiếng chính đứng trước , tiếng phụ đứng sau. + Ví dụ : Ái quốc, đại diện, hữu hiệu - Tiếng phụ đứng trước , tiếng chính đứng sau: + Ví dụ : Quốc kì, hồng ngọc, mục đồng , ngư ông C. Sử dụng từ Hán Việt : - Phải hiểu nghĩa của từ Hán Việt để sử dụng cho đúng , cho hợp lí , cho hay lúc giao tiếp, để hiểu đúng văn bản nhất là thơ văn cổ . Tiếng Việt trong sáng ,giàu đẹp một phần do cha ông ta đã sử dụng một cách sáng tạo từ Hán Việt . - Sử dụng từ Hán Việt đúng cảnh , đúng tình , đúng người có thể tạo nên không khí trang nghiêm , trọng thể , biểu thị thái độ tôn kính , trân trọng lúc giao tiếp . Từ Hán Việt có thể làm cho thơ văn thêm đẹp: cổ kính , hoa mĩ , trang trọng và trang II.. Quan hệ từ A . Khái niệm : - Quan hệ từ dùng để biểu thị các ý nghĩa quan hệ như sở hữu, so sánh, nhân quả giữa các bộ phận của câu hay giữa câu với câu trong đoạn văn. - Ví dụ : + Cảnh đẹp như tranh . B . Cách sử dụng quan hệ từ - Khi nói hoặc viết, có những trường hợp bắt buộc phải dùng quan hệ từ. Đó là những trường hợp nếu không có quan hệ từ thì câu văn sẽ đổi nghĩa hoặc không rõ nghĩa. Bên cạnh đó, cũng có trường hợp không bắt buộc phải dùng quan hệ từ (dùng cũng được không dùng cũng được) - Có một số quan hệ từ được dùng thành cặp * Các cặp quan hệ từ : Vì – nên ; nếu – thì ; tuy – nhưng C Các lỗi thường gặp về quan hệ từ - Thiếu quan hệ từ - Dùng từ quan hệ từ không thích hợp về nghĩa - Thừa quan hệ từ - Dùng quan hệ từ mà không có tác dụng liên kết III . Tõ ®ång nghÜa A . Khái niệm : - Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau . - Ví dụ : Mùa hè – mùa hạ , quả - trái , sinh - đẻ . B. Phân loại : 1 . Từ đồng nghĩa hoàn toàn : - Là những từ có ý nghĩa tương tự nhau , không có sắc thái ý nghĩa khác nhau . - Ví dụ : + “ Áo chàng đỏ tựa ráng pha , Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in .” ( Chinh phụ ngâm ) + “Khuyển mã chí tình ”
  4. ( Cổ ngữ ) 2 . Từ đồng nghĩa không hoàn toàn : - Là những từ có nghĩa gần giống nhau nhưng sắc thái ý nghĩa khác nhau . - Ví dụ : + “Giữa dòng bàn bạc việc quân Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền” . ( Hồ Chí Minh ) “Mênh mông bốn mặt sương mù Đất trời ta cả chiến khu một lòng ”. ( Việt Bắc – Tố Hữu ) IV . Từ trái nghĩa A . Khái niệm - Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau , xét trên một cơ sở chung nào đó . - Ví dụ : Chết vinh còn hơn sống nhục B . Tác dụng : - Từ trái nghĩa được sử dụng trong thể đối , tạo các hình tượng tương phản, gây ấn tượng mạnh , làm cho lời nói thêm sinh động . VI . Từ đồng âm A . Khái niệm - Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau , không liên quan gì tới nhau . - Ví dụ : + “ Ai xui con cuốc gọi vào hè Cái nóng nung người nóng nóng ghê ” ( Nguyễn Khuyến ) + “ Tổ quốc tôi như một con tàu Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau ” ( Mũi Cà Mau – Xuân Diệu ) B . Sử dụng từ đồng âm - Từ đồng âm chỉ có thể hiểu đúng nghĩa qua các từ đi kèm với nó . - Căn cứ vào hoàn cảnh giao tiếp ta mới nhận diện được nghĩa của từ đồng âm và viết đúng chính tả . III . Thành ngữ 1 Khái niệm: Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh vd: tham sống sợ chết, năm châu bốn biển, ruột để ngoài da, mẹ góa con côi 2 .. Nghĩa của thành ngữ Có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của những từ tạo nên nó, nhưng thường thông qua một số nét chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh 3. Chức vụ + Làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ + Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao II . §iÖp ng÷ : A. Lý thuyÕt : 1 . Kh¸i niÖm : -§iÖp ng÷ lµ biÖn ph¸p l¸y ®i l¸y l¹i nhiÒu lÇn mét tõ , mét ng÷ trong c©u v¨n , ®o¹n v¨n , c©u th¬ , ®o¹n th¬ mét c¸ch cã nghÖ thuËt . - VÝ dô : “Cßn non , cßn níc cßn ngêi Cßn vÒ , cßn nhí ®Õn ngêi h«m nay”.
  5. 2 . Ph©n lo¹i : a) §iÖp nèi tiÕp : - VÝ dô : Anh ®· t×m em , rÊt l©u , rÊt l©u C« g¸i ë Th¹ch KimTh¹ch Nhän Kh¨n xanh , kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím . S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu .. ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa Th¬ng em , th¬ng em , th¬ng em biÕt mÊy . b) §iÖp c¸ch qu·ng : -VÝ dô : - “Trªn ®êng hµnh qu©n xa Dõng ch©n bªn xãm nhá TiÕng gµ ai nh¶y æ: “Côc côc t¸c côc ta ” Nghe xao ®éng n¾ng tra Nghe bµn ch©n ®ì mái Nghe gäi vÒ tuæi th¬. ” c) §iÖp chuyÓn tiÕp : - VÝ dô : “Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai”. 3 . T¸c dông cña ®iÖp ng÷ : - §iÖp ng÷ võa ®Ó nhÊn m¹nh ý , võa t¹o cho c©u v¨n c©u th¬ , ®o¹n v¨n , ®o¹n th¬ giµu ©m ®iÖu ; giäng v¨n trë nªn tha thiÕt nhÞp nhµng, hoÆc hµo hïng m¹nh mÏ , nhiÒu rung c¶m , gîi c¶m . I . Chơi ch ữ : A . Lý thuyết 1 . Kh ái ni ệm : - Chơi chữ là cách vận dụng ngữ âm , ngữ nghĩa của từ đ ểt ạo ra những cách hiểu bất ngờ thú vị . * V í d ụ : “Nửa đêm giờ tí canh ba Vợ tôi con g ái , đ àn bà , nữ nhi .” Dïng tõ gÇn nghÜa , tõ ®ång nghÜa ®Ó ch¬i ch÷ . 2 . C¸c lo¹i ch¬i ch÷ : a) Dïng tõ ®ång nghÜa , tr¸i nghÜa , gÇn nghÜa : * VÝ dô : “Tr¨ng bao nhiªu tuæi tr¨ng giµ Nói bao nhiªu tuæi gäi lµ nói non .” b) Dïng lèi nãi l¸i : * VÝ dô : Méc tån c©y cßn con cÇy . Ca ngän con ngùa . c) Dïng tõ ®ång ©m : * VÝ dô : “Bµ giµ ®i chî cÇu ®«ng Xem mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng Lîi th× cã lîi nhng r¨ng ch¼ng cßn”
  6. d) Dïng lèi nãi tr¹i ©m (gÇn ©m ) : * VÝ dô : “Ngät th¬m sau líp vá gai Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng SÇu riªng mµ ho¸ vui chung mét nhµ ”. e) Dïng c¸ch nãi ®iÖp ©m : * VÝ dô : “Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu ma Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê ”. 1 . Mét thø quµ cña lóa non: Cèm - Cèm mang nhiÒu vÎ ®Ñp: vÎ ®Ñp cña h¬ng vÞ vµ mµu s¾c ®ång quª, vÎ ®Ñp cña ngêi chÕ biÕn, cña tôc lÖ nh©n duyªn, cña c¸ch mua vµ thëng thøc - Cèm lµ s¶n vËt quý cña d©n téc, cÇn ®îc n©ng nui vµ gi÷ g×n - Bµi v¨n cã sù kÕt hîp nhiÒ ph¬ng thøc biÓu ®¶ttªn nÒn biÓu c¶m - Lêi v¨n mang nhiÒu c¶m nghÜ s©u s¾c nhng dîc diÔn ®¹t ªm ¸i, nhÑ nhµng gÇn nh th¬ 2 . C¶m nhËn vÒ " Mét thø quµ lóa non Cèm" + Th¹ch Lam lµ thµnh viªn cña Tù lùc v¨n ®oµn mét tæ chøc v¨n ho¸ lín «ng b¾t ®Çu viÕt chuyÖn tõ rÊt sím thµnh c«ng ë thÓ chuyÖn ng¾n vµ cã tµi miªu t¶ t©m tr¹ng lêi v¨n gîi c¶m giµu chÊt th¬. TËp bót ký " Hµ Néi 36 phè phêng" lµ t¸c phÈm xuÊt s¾c vµ ®éc ®¸o viÕt vÒ v¨n ho¸ Èm thùc ViÖt Nam mét nÐt ®Ñp cña Hµ Néi " Ngµn n¨m v¹n vËt" ®îc t¸c gi¶ viÕt víi tÊt c¶ tÊm lßng tr©n träng thµnh kÝnh, thiªng liªng. + §o¹n 1: thÓ hiÖn tµi quan s¸t tinh tÕ mét sù c¶m nhËn tµi hoa, mét c¸ch viÕt nhÑ nhµng, ®Çy chÊt th¬ h¬ng vÞ cèm lµ sù nhuÇn thÊm c¸c h¬ng th¬m cña l¸ sen trªn hå do c¬n giã mïa h¹ ®em l¹i . Lµ " C¸c mïi th¬m m¸t" cña b«ng lóa nh thÕ nµo........ + Nguyªn liÖu lµm ra cèm lµ " c¸c chÊt quý trong s¹ch cña trêi:" ®îc h×nh thµnh méth c¸ch linh diÖu lóc ®Çu " Mét giät s÷a tr¾ng th¬m ph¶ng phÊt h¬ng vÞ ngµn hoa cá" sau ®îc n¾ng thu lµm cho " Giät s÷a dÇn dÇn ®äng l¹i" Tr¸i tim cña t¸c gi¶ nh ®ang rung ®éng tríc mµu xanh vµ h¬ng th¬m dÞu ngät cña b«ng lóa nÕp non trªn c¸nh ®ång quª. + §o¹n 2: nhµ v¨n tiÕp tôc c¶m nhËn ®¸nh gi¸ miªu t¶ nh÷ng nÐt ®Ñp cña cèm «ng gäi cèm lµ " Quµ riªng biÖt" thøc d©ng cña nh÷ng c¸nh ®ång cèm mang h¬ng vÞ tÊt c¶ c¸i méc m¹c gi¶n dÞ vµ thanh khiÕt cña ®ång quª néi cá An Nam cèm lµm quµ siªu tÕt víi sù v¬ng vÝt cña t¬ hång nhµ v¨n dïng bao lêi hay ý ®Ñp so s¸nh miªu t¶ cÆp b¹n bÌ " Tèt ®«i" " NÕu con lßng d¹ ®æi thay Cèm nµy lÖ mèi hång nµy long tai. + T×nh duyªn bÒn ®Ñp cña løa ®«i nh " Hång cèm tèt ®«i" s¾c mµu h¬ng vÞ cña hång Cèm lµ sù hoµ híp tuyÖt vêi mµu xanh t¬i......... bÒn l©u" + C¸ch so s¸nh cña t¸c gi¶ kh«ng chØ s¾c s¶o tµi hoa mµ cßn thÓ hiÖn phong c¸ch Èm thùc sµnh ®iÖu. + §o¹n 3: Nhµ v¨n võa tiÕp tôc ca ngîi vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ cña cèm võa nh¾n nhñ mäi ngêi vÒ c¸ch thëng thøc c¸ch ¨n cèm " Cèm kh«ng ph¶i...... ngÉm nghÜ" + ý tëng vµ c¶m xóc cña t¸c g¶i tËp trung chñ yÕu ë côm tõ " ¨n cèm ¨n tõng chót Ýt thong th¶ vµ ngÉm nghÜ " v× cèm chøa trong nã sù tinh tuý cña h¬ng sen mang theo mïi ngan ng¸c cña hoa sen cña ®µm níc vµ ®îc chµo mêi bëi c« g¸i lµng vßng víi ®«i tay mÒm m¹i ........ T¸c gi¶ viÕt rÊt gîi c¶m ®Ó nãi lªn mèi quan hÖ tù nhiªn gi÷a l¸ sen + cèm tùa nh 2 linh hån l¬ng tùa vµo nhau lµm t«n lªn h¬ng s¾c thanh quý c¸i léc cña trêi cho. II . Sµi Gßn t«i yªu – Minh H¬ng - Sµi Gßn mang vÎ ®Ñp cña mét ®« thØ trÎ trung hoµ hîp - Ngêi Sµi Gßn cã nhiÒu ®øc tÝnh tèt ®Ñp nh hån nhiªn, trung thùc lÔ ®é tù tin. - §ã lµ m¶nh ®Êt ®¸ng ®Ó chóng ta yªu mÕn - Sù am hiÓu SG nhÊt lµ t×nh c¶m ch©n thµnh nång hËu cña t¸c gi¶ lµm nªn søc truyÒn c¶m cña bµi v¨n - T¸c gi¶ giíi thiÖu Sµi Gßn mét c¸ch ®éc ®¸o, hay vµ hÊp dÉn. Minh H¬ng nh©n ho¸ Sµi Gßn nh mét con ngêi l¹ lïng kÕt hîp c¸ch so s¸nh vµ diÔn ®¹t theo kiÓu ®èi lËp " Sµi Gßn vÉn trÎ
  7. t«i th× ®¬ng giµ" . BiÕt t×m ra con sè ®éc ®¸o " Ba tr¨m n¨m so víi ngµn n¨m tuæi cña ®Êt níc" ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸i trÎ chung n¨ng ®éng cña Sµi Gßn. Mét h×nh ¶nh so s¸nh ®éc ®¸o mµ hîp lý . Sµi Gßn vÉn trÎ l¹i so s¸nh tiÕp ®Ó giíi thiÖu . Sµi Gßn vÉn trÎ hoµi nh mét c©y t¬ ®¬ng ®é nân nµ " TrÎ hoµi" lµ c¸ch nãi dÔ th¬ng cña Nam bé. Song nã l¹i kÌm theo mét ®iÒu kiÖn ®ã lµ th¸i ®é cña con ngêi biÕt c¸ch tíi tiªu ch¨m bãn tr©n träng gi÷ g×n. H×nh ¶nh Èn dô vÒ Sµi Gßn " §« thÞ ngäc ngµ" thÓ hiÖn t×nh yªu vµ niÒm tù hµo cña nhµ v¨n ®èi víi m¶nh ®Êt m×nh ®ang sèng. + §o¹n v¨n béc lé t×nh yªu víi Sµi Gßn thËt nång nµn, say ®¾m ®©y còng chÝnh lµ ®o¹n v¨n biÓu c¶m kÕt hîp gi÷a biÓu c¶m trùc tiÕp vµ biÓu c¶m gi¸n tiÕp ®iÖp tõ " T«i yªu" lµm râ cho c©u ®Çu tiªn cña ®o¹n " T«i yªu Sµi Gßn da diÕt" yÕu tè tù sù . VĂN BẢN III . Mïa xu©n cña t«i – Vò B»ng . - Bµi v¨n viÕt vÒ c¶nh s¾c vµ kh«ng khÝ mïa ë ®Êt b¾c trong nh÷ng ngµy r»m th¸ng giªng - Khi mïa xu©n ®Õn t¸c t¸c gi¶ båi håi nhí l¹i mïa xu©n ë miÒn B¾c , mïa xu©n cña Hµ Néi trong t©m tr¹ng n¸o nøc , tha thiÕt , nång nµn vµ còng rÊt tr©n träng vÎ ®Ñp cña ®êi sèng , cña thiªn nhiªn , ®Êt níc . * C¶nh s¾c mïa xu©n Hµ Néi vµ miÒn B¾c ®îc t¸c gi¶ miªu t¶ : - C¶nh s¾c thiªn nhiªn : t¸c gi¶ ®· gîi ®îc thêi tiÕt , khÝ hËu ®Æc biÖt cña mïa xu©n, võa cã c¸I l¹nh cña ma riªu riªu , giã lµnh l¹nh cña mïa ®«ng cßn v¬ng l¹i , cã c¸I Êm ¸p nång nµn cña khÝ trêi mïa xu©n . §ã cßn lµ cña tiÕng nh¹n kªu , tiÕng trèng trÌo, c©u h¸t huª t×nh cña c« g¸i ®Ñp . Kh«ng khÝ mïa xu©n cßn ®îc thÓ hiÖn trong ®êi sèng gia ®×nh , trong kh«ng khÝ ®oµn tô ªm ®Òm . Khung c¶nh bµn thê phËt , bµn thê th¸nh , bµn thê tæ tiªn víi ®Ìn nÕn , h¬ng trÇm . - Mïa xu©n ®· kh¬i dËy ë thiªn nhiªn , con ngêi søc sèng tiÒm tµng vµ lµm cho nã trë nªn m¹nh mÏ , lµm bõng dËy lßng yªu ®êi , kh¸t khao sèng vµ yªu th¬ng . “Nhùa sèng ë trªn ngêi c¨ng lªn nh m¸u c¨ng lªn trong léc cña loµi nai , nh mÇm non cña c©y cèi , n»m im m·I kh«ng chÞu ®îc ph¶I tråi ra thµnh nh÷ng c¸i l¸ nhá li ti ” . Qua c¸ch miªu t¶ nµy t¸c gi¶ muèn thÓ hiÖn c¶nh s¾c mïa xu©n ë Hµ Néi vµ miÒn B¾c cã mét vÎ ®Ñp riªng biÖt , th¬ méng nhng còng dµo d¹t t×nh ngêi . * Kh«ng khÝ vµ c¶nh s¾c thiªn nhiªn tõ sau ngµy gi»m th¸ng giªng cã nÐt ®Ñp riªng biÖt : - Trêi ®Êt : trêi hÕt nåm , ma xu©n b¾t ®Çu thay thÕ cho ma phïn ThÊy nh÷ng vÖt xanh t¬i trªn trêi . - Thiªn nhiªn :§µo h¬I phai nhng nhuþ vÉn cßn phong , cá kh«ng ít xanh nh cuèi ®«ng , ®Çu giªng , nhng tr¸I l¹i , l¹i nøc mét mïi h¬ng man m¸c . ë ®©y t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ nh÷ng nÐt riªng cña trêi ®Êt , thiªn nhiªn , kh«ng khÝ mïa xu©n . B»ng mét lo¹t h×nh ¶nh so s¸nh , t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt c¶nh s¾c mïa xu©n tõ sau ngµy gi»m th¸ng giªng . * Qua viÖc t¸I hiÖn c¶nh s¾c vµ kh«ng khÝ cña mïa xu©n miÒn B¾c , t¸c gi¶ ®· béc lé sù quan s¸t , sù c¶m nhËn rÊt tinh tÕ trong tõng chi tiÕt miªu t¶ ngo¹i c¶nh .§iÒu ®ã thÓ hiÖn t¸c gi¶ kh«ng chØ lµ ngêi am hiÓu thiªn nhiªn mµ cßn rÊt yªu thiªn nhiªn, biÕt tr©n träng cuéc sèng vµ tËn hëng nh÷ng vÎ ®Ñp cña cuéc sèng . I . Cảnh khuya – Rằm tháng giêng ( Hồ Chí Minh ) Giới thiệu. -Hồ Chí Minh ( 1890 – 1969 ) vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và Cách Mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh còn là một danh nhân văn hóa thế giới,một nhà thơ lớn. 2 . Tìm hiểu bài: - Bài “cảnh khuya” thuộc thể thơ tứ tuyệt.Về cấu trúc có chỗ khác biệt với mô hình chung ở cách ngắt nhịp ở câu 1 và 4 ( ¾ và 2/5 ). _ Bài “ rằm tháng giêng” thuộc thể thơ tứ tuyệt. a) Vẻ đẹp của cảnh trăng rừng và tâm trạng của tác giả trong bài “ cảnh khuya”. - So sánh âm thanh “ tiếng suối” với “ tiếng hát xa” làm cho tiếng suối như gần gũi có sức sống trẻ trung hơn. - Với hai từ “ lồng” trong câu thơ “ trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” đã gợi lên bức tranh
  8. mang vẻ lung linh chập chờn,lại ấm áp hòa hợp quấn quít. - Hai từ “ chưa ngủ” ở câu thơ thứ ba lặp lại ở đầu câu thơ thứ tư cho thấy niềm say mê cảnh thiên nhiên và nỗi lo việc nước.Hai tâm trạng ấy thống nhất trong con người Bác , nhà thơ – người chiến sĩ. b). Hình ảnh – không gian trong bài “ rằm tháng giêng”. - “ Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên” khung cảnh bầu trời cao rộng trong trẻo nổi bật lên bầu trời ấy là vầng trăng tròn đầy,tỏa sáng xuống khắp trời đất. - “ xuân giang,xuân thủy tiếp xuân thiên” không gian xa rộng như không có giới hạn con sông xuân,mặt nước xuân tiếp liền với bầu trời xuân đã gợi lên vẻ đẹp và sức sống mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời. c) Phong thái ung dung và tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh. - Mặc dù ngày đêm lo nghĩ việc nước,bận bịu việc quân nhưng tâm hồn Bác vẫn hòa nhập với cảnh thiên nhiên tươi đẹp.Qua đó thể hiện phong thái ung dung,lạc quan của vị lãnh tụ kính yêu. II . Tiếng Gà Trưa ( Xuân Quỳnh ) 1 Giới thiệu. - Xuân Quỳnh ( 1942 – 1988 ) quê ở làng La Khê, tỉnh Hà Tây, là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ hiện đại Việt Nam. - Bài thơ “ tiếng gà trưa” được viết trong thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ, in lần đầu trong tập thơ “ hoa dọc chiên hào” ( 1968) - Bài thơ đã gợi lại những kỉ niệm tuổi thơ và tình bà cháu qua những chi tiết thật bình thường, giản dị nhưng vẫn xúc động bởi sự chân thành. 2 . Tìm hiểu bài: a). Những hình ảnh và kỉ niệm tuổi thơ - Hình ảnh con gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp như trong tranh. - Một kỉ niệm về tuổi thơ dại : xem trộm gà đẻ bị bà mắng. - Hình ảnh người bà đầy lòng yêu thương, chắt chiu dành dụm, lo cho cháu. - Niềm vui và mong ước nhỏ bé của tuổi thơ được quần áo mới từ tiền bán gà, mong ước ấy đi cả vào giấc ngủ  Qua những kỉ niệm được gợi lại, tác giả đã biểu lộ tâm hồn trong sáng, hồn nhiên và tình cảm trân trọng, yêu quí đối với bà. b). Hình ảnh người bà và tình cảm bà cháu - Tần tảo chắt chiu trong cảnh nghèo. - Dành trọn vẹn tình yêu thương, chăm lo cho cháu. - Bảo ban nhắc nhở cháu.  Tình bà cháu sâu nặng, thiết tha. c)Nghệ thuật. - Câu thơ “ tiếng gà trưa” được lặp lại ở đầu mỗi khổ thơ có tác dụng nhấn mạnh cảm xúc của nhân vật trữ tình. - Khổ 4 được kéo dài ra nhằm thể hịên sự sâu sắc thắm thiết của bà cháu. Tiếng gà trưa đã gợi về những kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ và tình bà cháu. Tình cảm gia đình đã làm sâu sắc thêm tình quê hương đất nước. Bài thơ theo thể thơ 5 tiếng có cách diễn đạt tình cảm tự nhiên và nhiều hình ảnh bình dị,chân thực . A Thơ trung đại Việt Nam. I . Nam quốc sơn hà ( Sông núi nước Nam ) 1 . Giới thiệu : - Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm gồm nhiều thể : ngũ ngôn tứ tuyệt,thất ngôn bát cú , lục bát , song thất lục bát. - “Sông núi nước Nam”sáng tác 1077 của Lí Thường Kiệt ( Cũng có tài liệu nói tác giả của bài thơ là Trương Hống , Trương Hát ).Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt.Trong đó các câu 1,2 hoặc chỉ các câu 2,4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.
  9. 2 . Tìm hiểu bài: - Bài thơ được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta được viết bằng thơ.Nó khẳng định một chân lí : sông núi nước Nam là của người Việt Nam,không ai được xâm phạm - Bài thơ vừa biểu ý vừa biểu cảm cảm xúc mãnh liệt được nén kín trong ý tưởng. - Giọng thơ hào hùng đanh thép,ngôn ngữ dỏng dạc,dứt khoát,thể hiện được bản lĩnh khí phách dân tộc . Bằng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt giọng thơ dỏng dạc,đanh thép, “sông núi nước Nam” là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên khẳng định chủ quyền lãnh thổ của đất nước và nêu cao ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền đó trước mọi kẻ thù xâm lược . II . Tụng giá hoàn kinh sư ( Phò giá về kinh – Trần Quang Khải) 1 . Giới thiệu. - Trần Quang Khải ( 1241 _ 1294 ) con trai thứ ba của vua Trần Thái Tông là người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống Mông – Nguyên. - Bài thơ viết theo thể thơ ngũ ngôn từ tuyệt đường luật (1285 ) .Gồm 4 câu,mỗi câu 5 chữ,được gieo vần ở cuối câu 1,2,4. _ “Phò giá về kinh” được sáng tác lúc ông đi đón Thái Thượng Hoàng về Thăng Long. 2 . Tìm hiểu bài: - Bài thơ thiên về biểu ý: +Hai câu đầu : thể hiện hào khí chiến thắng của dân tộc đối với giặc Nguyên – Mông. + Hai câu cuối : lời động viên xây dựng phát triển đất nước trong thời bình và niềm tin sắt đá vào sự phát triển bền vững muôn đời của đất nước. - Bài thơ dùng cách diễn đạt chắc nịch súc tích,cô động không hình ảnh,không hoa mỹ,cảm xúc được nén trong ý tưởng. Với hình thức diễn đạt cô đúc,dồn nén cảm xúc vào bên trong ý tưởng,bài thơ “phò giá về kinh” đã thể hiện hào khí chiến thắng và khát vọng thái bình,thịnh trị của dân tộc ta ỡ thời đại nhà Trần. III . Thiên Trường vãn vọng ( Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra - Trần Nhân Tông ) 1 . Giới thiệu. - Trần Nhân Tông ( 1258 _ 1308 ) tên thật là Trần Khâm là một ông vua yêu nước.Ông cùng vua cha lãnh đạo hai cuộc kháng chiến chống Mông _ Nguyên thắng lợi .Ông là vị tổ thứ nhất của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. - Bài thơ được sáng tác trong dịp về thăm quê cũ ở Thiên Trường. 2 . Tìm hiểu bài: -Tác giả quan sát cảnh Thiên Trường là lúc về chiều sắp tối : Cảnh chung ở phủ Thiên Trường là vào dịp thu đông,có bóng chiều,sắc chiều man mác ,chập chờn “nữa như có nữa như không” vào lúc giao thời giữa ban ngày và ban đêm ở chốn thôn quê dân dã. Một cảnh chiều ở thôn quê được phác họa rất đơn sơ nhưng vẫn đậm đà sắc quê ,hồn quê. Cảnh tượng buổi chiều ở phủ Thiên Trường là cảnh tượng vùng quê trầm lặng mà không đùi hui.Ở đây vẫn ánh lên sự sống của con người trong sự hòa hợp với cảnh vật thiên nhiên một cách nên thơ,chứng tỏ tác giả là người tuy có địa vị tối cao nhưng tâm hồn vẫn gắng bó máu thịt với quê hương thôn dã. IV . Côn Sơn ca ( Bài ca Côn Sơn – Nguyễn Trãi ) 1. Giới thiệu. - Nguyễn Trãi ( 1380_ 1442 ) hiệu là Ức Trai.Ông tham gia khởi nghĩa Lam Sơn.Nguyễn Trải đã trở thành một nhân vật lịch sử lỗi lạc,toàn tài hiếm có. - Bài ca Côn Sơn được sáng tác trong thời gian ở ẩn. - Bài thơ được sáng tác theo thể thơ lục bát. 2 . Tìm hiểu bài:
  10. - Từ “ta” có mặt 5 lần Nguyễn Trãi đang sống trong những giây phút thãnh thơi,đang thả hồn vào cảnh trí Côn Sơn. - Côn Sơn là một cảnh trí thiên nhiên khoáng đạt,thanh tĩnh nên thơ tạo khung cảnh cho thi nhân ngồi ngâm thơ nhàn một cách thú vị. Đoạn thơ có giọng điệu nhẹ nhàng .thảnh thơi,êm tai.Các từ “Côn Sơn ,ta trong”góp phần tạo nên giọng đ iệu đó Với hình ảnh nhân vật “ta”giữa cảnh tượng Côn Sơn nên thơ ,hấp dẫn ,đoạn thơ cho thấy sự giao hòa trọn vẹn giữa con người và thiên nhiên bắt nguồn từ nhân cách thanh cac,tâm hồn thi sĩ của chính Nguyễn Trãi . V . Bánh trôi nước ( Hồ Xuân Hương ) 1 . Giới thiệu. - Hồ Xuân Hương quê làng Quỳnh Đôi,huyện Huỳnh Lưu tỉnh Nghệ An.Bà được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm. - Bài thơ thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.Bài thơ gồm 4 câu ,mỗi câu 7 chữ,hiệp vần ở chữ cuối 1,2,3. 2 . Tìm hiểu bài: *Bài thơ được hiểu theo hai nghĩa: - Bánh trôi nước là bánh làm từ bột nếp,được nhào nặn và viên tròn,có nhân đừơng phên,được luộc chín bằng cách cho vào nồi nước đun sôi. - Phẩm chất thân phận người phụ nữ. + Hình thức : xinh đẹp. + Phẩm chất : trong trắng dù gặp cảnh ngộ nào cũng giữ được sự son sắt,thủy chung tình nghĩa,mặc dù thân phận chìm nỗi bấp bênh giữ cuộc đời. Nghĩa sau quyết định giá trị cho bài thơ. Với ngôn ngữ bình dị,bài thơ bánh trôi nước cho thấy Hồ Xuân Hương rất trân trọng vẻ đẹp,phẩm chất trong trắng sâu sắc của người phụ nữ Việt Nam ngày xưa,vừa cảm thương sâu sắc cho thân phận chím nổi của họ. VI .Sau phút chia li ( Trích Chinh phụ ngâm khúc – Đặng Trần Côn,Đoàn Thị Điểm ) 1. Giới thiệu. - Đặng Trần Côn người làng Nhân Mục sống vào khoảng nữa đầu thế kỉ XVIII. - Đoàn Thị Điểm ( 1705 _ 1748) người phụ nữ có tài sắc,người làng Giai Phạm,huyện Văn Giang,xứ Kinh Bắc nay huyện Yên Mĩ tỉnh Hưng Yên. - Đoạn trích thể hiện nỗi sầu của người vợ ngay sau khi tiễn chồng ra trận. 2 . Tìm hiểu bài: a). Bốn câu đầu. + Nỗi sầu chia li của người vợ. - Bằng phép đối “chàng thì đi – thiếp thì về”tác giả cho thấy thực trạng của cuộc chia li.Chàng đi vào cõi vất vả,thiếp thì vò võ cô đơn. - Hình ảnh “mây biếc,núi ngàn” là các hình ảnh góp phần gợi lên cái độ mênh mông cái tầm vũ trụ của nỗi sầu chia li. b)Bốn câu khổ thứ hai. Gợi tả thêm nỗi sầu chia li. _ Phép đối + điệp ngữ và đảo vị trí hai địa danh Hàm Dương ,Tiêu Tương đã diễn tả sự ngăn cách muôn trùng. _ Sự chia sẻ về thể xác , trong khi tình cảm tâm hồn vẫn gắn bó thiết tha cực độ. Nỗi sầu chia li còn có sự oái oăm,nghịch chướng,gắn bó mà không được gắn bó lại phải chia li. c) Bốn câu cuối. - Nỗi sầu chia li tăng trưởng đến cực độ thể hiện bằng phép đối,điệp ngữ,điệp ý. - Sự xa cách đã hoàn toàn mất hút vào ngàn dâu “những mấy ngàn dâu”. - Màu xanh của ngàn dâu gợi tả trời đất cao rộng,thăm thẳm mênh mông,nơi gửi gấm,lan tỏa vào nỗi sầu chi li.