SKKN Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờ dạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữ văn 9?

Nội dung text: SKKN Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờ dạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữ văn 9?

1. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” 1. MỞ ĐẦU Nghị quyết số: 88/2014/QH13 Quốc hội định hướng: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến biến, toàn diện về chất lượng và hiệu giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển giáo dục nặng truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt tiềm năng của mỗi học sinh” Định hướng hoàn toàn phù hợp với phát triển giáo dục thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Trên thế giới vàở Việt Nam, các nhà giáo dục rất quan tâm nghiên cứu về các năng lực dạy học. Năng lực đọc hiểu là một trong những năng lực được quan tâm trong quá trình dạy và học môn Ngữvăn. Trong dạy học Ngữvăn, đọc hiểu văn bản là khâu quan trọng nhất, gắn liền với việc đọc văn, thẩm văn, bồi dưỡng tưtưởng, tình cảm, nhân cách cao đẹp cho học sinh. Đổi mới dạy học bằngđápứng mục tiêu, yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới là yêu cầu và cũng là niềm mong mỏi của đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục. “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học; phù hợp với đặcđiểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tựhọc, rèn luyện kĩnăng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm,đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho người học”. Hiện nay, một bộ phận không nhỏhọc sinh không hứng thú học Ngữvăn và yếu vềnăng lực cảm thụvăn chương.Điềuđó thể hiện qua những giờhọc ởlớp và qua những bài kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ, các thầy cô chấm bài phải cười ra nước mắt. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn sáng kiến“Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học Đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” nhằm góp phần nâng cao hiệu quảdạy học Ngữvăn ở trường trung học cơsở. Trường THCS An Hải 1 Người thực hiện: Trần Văn Tý
2. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” 2. NỘI DUNG 2.1. Thời gian thực hiện:Từnăm học 2021-2022 đến năm học 2022-2023 2.2.Đánh giá thực trạng Trong một số giờhọc vẫn còn nặng nề, học sinh luôn phải đối mặt với hàng loạt câu hỏi; có những câu hỏi quá khó, không phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh hoặc câu hỏi không rõ, có nhiều câu hỏi mơhồ, câu hỏi xa rời trọng tâm. Học sinh nhưbị đưa vào “mê trận”, không hình dung nổi đâu là trọng tâm bài học. Học sinh quay cuồng trong những câu hỏi, thót tim vì sợbị giáo viên gọi trảlời. Chính vì vậy mà học sinh không còn cảm hứng trong giờdạy học Ngữvăn nhất là dạy đọc hiểu văn bản. - Trong quá trình giảng dạy, một số giáo viên chưa thực sự quan tâm đến các đối tượng học sinh nên không phát hiện được những học sinh có khảnăng cảm thụvăn chương. - Giáo viên chưa sửdụng câu hỏi gợi mở để những học sinh yếu, được tham gia vào tiết học. Các em gần nhưbị đứng ngoài cuộc, cảlớp chỉ vài ba em trảlời. - Những ý kiến học sinh đưa ra chưa được sự động viên, khuyến khích của giáo viên. Hạn chế này là do người dạy chưa sửdụng tốt các phưong pháp dạy học. Trướcđây mọi người đều cho rằng văn bản chỉ có một ý nghĩa duy nhất và đều tìm cách tiếp cận cái ý nghĩa duy nhấtấy. Nhưng không có một tác phẩm xuất sắc nào lại chỉ đóng khung trong một cách hiểu duy nhất. Có nhiều cách hiểu khác vềmột văn bản: có ý nghĩa do tác giảdụng ý biểu đạt trong văn bản, có ý nghĩa do cấu tạo của văn bản gợi lên, có ý nghĩa do người đọc liên hệ, suy diễn hay áp đặt cho nó. Vì vậy, việc phủ nhận những ý nghĩa phù hợp với văn bản do học sinh phát hiện ra sẽ làm mấtđi hứng thú sáng tạo, phát hiện của các em. - Thảo luận còn mang tính hình thức: Trường THCS An Hải 2 Người thực hiện: Trần Văn Tý
3. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” + Một giờhọc đọc hiểu đưa ra quá nhiều câu hỏi thảo luận,đôi khi thảo luận còn mang nặng tính hình thức + Câu hỏi thảo luận không có sức thu hút học sinh: quá đơnđiệu, quá dễ hoặc quá khó với khảnăng học sinh. Ví dụ: Câu thơ“Vầng trăngđi qua ngõ - Như người dưng qua đường” (Ánh trăng - Nguyễn Duy) sửdụng biện pháp tu từ gì ? + Các phương pháp và hình thức dạy học chưa phong phú. Hoạt động chủ yếu là hỏi, trảlời, vài lần thảo luận nhóm. -Về phía học sinh : + Không đọc kĩ trước văn bản, chuẩn bị bàiở nhà còn mang tính đối phó (Chépở sách tham khảo, trên mạng Internet). + Những kiến thức đểbổ trợ cho học đọc hiểu văn bản còn thiếu hụt (Tiếng Việt, Văn học, Lịch sử ) Để giúp người dạy và người học thấy được nhữngđiểm khác biệt giữa chương trình hiện hành (chương trình 2006) và chương trình giáo dục phổ thông 2018, bản thân nêu ra một vàiđiểm nổi bật,đó là: Thứ nhất là, chương trình giáo dục phổ thông 2006: dạy theo lối giảng văn, bình văn nghĩa là thầy cô giảng cho học sinh nghe về cái hay, cái đẹp của tác phẩm theo hiểu biết, cảm nhận của người dạy (truyền thụ theo hướng một chiều); còn Chương trình giáo dục phổ thông 2018: dạy đọc hiểu là giáo viên tổ chức các hoạt động cho học sinh tự tìm cái hay, cái đẹp trong tác phẩm theo cách nhìn, cách nghĩ, cách cảm thụ, ... của các em. Tức là chú ý đến kết quả tiếp nhận của từng học sinh; cá thể hóa vàđa dạng hóa cách hiểu một văn bản theo yêu cầu dạy học phát triển năng lực và phẩm chất của người học. Thứ hai là, chương trình giáo dục phổ thông 2006: dạy học Ngữvăn theo thể loại và kiểu văn bản là yêu cầu tất yếu gắn với đặc trưng môn học; chương trình giáo dục phổ thông 2018 là yêu cầu học sinh cách đọc để hình thành và phát triển cho học sinh năng lực đọc, khảnăng tự đọc hiểu; trang bị cho các em công cụ để tiếp tục đọc và học suốt đời. Chính vận dụng tốt phương pháp Trường THCS An Hải 3 Người thực hiện: Trần Văn Tý
4. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” dạy học đọc hiểuđã tạo sựhứng thú cho học sinh trong quá trình giảng dạy họcđã mang lại hiệu quả. 2.2.1. Kết quả đạt được: Theo Chương trình giáo dục phổ thông (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo),đánh giá kết quả giáo dục trong môn Ngữvăn nhằm mục tiêu cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, có giá trịvềmức độ đápứng yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực và những tiến bộcủa học sinh trong suốt quá trình học tập môn học, đểhướng dẫn hoạt động học tập,điều chỉnh các hoạt động dạy học, quản lí và phát triển chương trình, bảo đảm sự tiến bộcủa từng học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục. Căn cứ đánh giá kết quả giáo dục trong môn Ngữvăn là các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực đối với học sinh: -Về đánh giá phẩm chất chủyếu và năng lực chung trong môn Ngữvăn, có thể thông qua các hành vi, việc làm, cáchứng xử, những biểu hiện về thái độ, tình cảm của học sinh khi đọc, viết, nói và nghe; thực hiện chủyếu bằng định tính, thông qua quan sát, ghi chép, nhận xét,... Nhưvậy, việcđánh giá mang tính chất linh hoạt và đồng bộ, nhằm phát huy tính tích cực và tiềm năng sáng tạo của học sinh. -Đánh giá kết quả giáo dục trong môn Ngữvăn thực hiện bằng hai cách: đánh giá thường xuyên vàđánh giá định kì. Nội dungđánh giá kết quả giáo dục trong môn Ngữvăn gồmđánh giá phẩm chất, năng lực chung, năng lực đặc thù và sự tiến bộcủa học sinh thông qua các kỹnăng đọc, viết, nói, nghe. Chương trình giáo dục phổ thông qui định về đánh giá hoạt động đọc:"Tập trung vào yêu cầu học sinh hiểu nội dung, chủ đềcủa văn bản, quanđiểm và ý định của người viết; xác định các đặcđiểm thuộc về phương thức thể hiện, nhất là vềmặt kiểu văn bản, thể loại và ngôn ngữsửdụng; trả lời các câu hỏi theo những cấp độtư duy khác nhau; lập luận, giải thích cho Trường THCS An Hải 4 Người thực hiện: Trần Văn Tý
5. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” cách hiểu của mình; nhận xét,đánh giá về giá trị và sự tác động của văn bản đối với bản thân; thể hiện cảm xúc đối với những vấn đề được đặt ra trong văn bản; liên hệ, so sánh giữa các văn bản và giữa văn bản với đời sống". Theođó, bài viết đềcập việcđánh giá các yêu cầu về đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn theo Chương trình giáo dục phổ thông. Vận dụng sáng kiến trên vào giảng dạy đọc hiểuđãđem lại kết quảrất khả quan, được thể hiện qua kết quả kiểm tra,đánh giá cuối kỳ I, năm học 2022-2023 so với cuối năm học 2021-2022. *Năm học 2021-2022 Điểm Điểm từ 0-3,0 3,5-4,5 5,0-6,0 6,5-7,5 8,0-10 kiểm tra TB trở lên Cuối năm 03 03 06 08 11 25 *Năm học 2022-2023 (Tính đến cuối học kỳI) Điểm Điểm từ 0-3,0 3,5-4,5 5,0-6,0 6,5-7,5 8,0-10 kiểm tra TB trở lên Cuối kỳ I 02 02 04 11 12 27 2.2.2. Những mặt còn hạn chế: - Do học sinh quen với cách dạy học truyền thống, tâm lý chờ giáo viên đọc chép, ghi bảng. Một bộ phận nhỏhọc sinh không ghi chép đầy đủ bài, một bộ phận khác thờ ơ trong hoạt động nhóm, lúng túng trong việc trảlời câu hỏi đặt ra. Đặc biệt là đặcđiểm học sinh vùng khó khăn cần nhiều thời gian để rèn luyện cách tiếp nhận và cảm thụvăn học. - Thời lượng phân phốiởmột số giờhọc chưa đảm bảo, do trong quá trình dạy và học cần có sựtương tác và phản hồi từ hai phía nên tốn thời gian. 2.2.3. Nguyên nhân đạt được và nguyên nhân hạn chế: * Nguyên nhân đạt được: Trường THCS An Hải 5 Người thực hiện: Trần Văn Tý
6. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” - Đối với giáo viên: Sửdụng tốt thiết bị, phương pháp và kỹ thuật dạy học nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờhọc. - Đối với học sinh: hiểu được nội dung bao quát của văn bản; bước đầu biết phân tích các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, nhân vật trong tính chỉnh thểcủa tác phẩm; nhận biết và phân tích được chủ đề, tưtưởng, thông điệp của nhà văn thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản; phân tích được một sốcăn cứ để xác định chủ đề và tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết; phân tích được thông tin cơbản, giải thích được ý nghĩa của nhan đề vàđánh giá được vai trò của các chi tiết quan trọng trong văn bản . * Nguyên nhân hạn chế: -Về phía giáo viên: + Chưa chuẩn bị, nghiên cứu bài kĩ nên giáo viên chưa xác địnhđúng mục tiêu, chuẩn kiến thức và kĩnăng, nội dung cơbản, trọng tâm của bài dạy; khai thác nội dung dạy học chưa phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh. + Lựa chọn nội dung dạy học chưa phù hợp với các đối tượng: Giáo viên dạy đồng loạt không có nội dung phù hợp dành cho các đối tượng học sinh khác nhau; nội dung giáo dục chưa gắn với thực tế, đời sống xung quanh gần gũi với học sinh; giáo dục, liên hệ xa vời, chung chung; chưa quan tâm giáo dục kĩnăng sống cho học sinh. -Về phía học sinh: + Nhiều học sinh chưa tích cực chủ động để tiếp thu bài học, thái độ và động cơhọc tập chưađúng đắn. + Còn nhiều học sinh chưa nắm vững kiến thức, kĩnăng cơbản của bài học và chưa biết vận dụng vào các bài luyện tập, thực hành sau tiết học. Chính vì vậy mà dần dần các em bịhỏng kiến thức, thiếu kĩnăng. Trường THCS An Hải 6 Người thực hiện: Trần Văn Tý
7. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” 3. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN 3.1. Căn cứ thực hiện - Chỉ thị 1122/CT-BGDĐT ngày 19/8/2022 của Bộ trưởng Bộ GDĐT về thực hiện nhiệm vụ trọng tâm năm học 2022-2023; - Công văn 3175/BGDĐT-GDTrH ngày 01/7/2022 của Bộ trưởng Bộ GDĐT về việc hướng dẫn đổi mới việc dạy học và kiểm tra,đánh giá môn Ngữvănở trường phổ thông; - Quyết định 1074//QĐ-UBND ngày 12/8/2022 của Chủtịch UBND tỉnh Quảng Ngãi về việc ban hành khung thời gian năm học 2022-2023 của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi; - Công văn 1040/SGDĐT-GDTrH ngày 10/8/2022 của Sở GDĐT Quảng Ngãi về việc triển khai thực hiện chương trình giáo dục phổ thông năm học 2022-2023; Công văn 1503/SGDĐT-GDTrH ngày 25/8/2022 của Sở GDĐT Quảng Ngãi về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụnăm học 2022-2023; Công văn 1503/SGDĐT-GDTrH ngày 25/8/2022 của Sở GDĐT Quảng Ngãi về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụnăm học 2022-2023; Công văn 1879/SGDĐT-GDTrH ngày 21/10/2022 của Sở GDĐT Quảng Ngãi về việc hướng dẫn thực dạy học lớp 9 Chương trình GDPT theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh năm học 2022-2023 3.2. Nội dung, giải pháp và cách thức thực hiện 3.2.1. Nội dung, phương pháp: Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong chương trình Ngữvăn 9 ? - Đối với giáo viên: + Sửdụng tốt thiết bị, phương pháp và kỹ thuật dạy học nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờhọc. Trường THCS An Hải 7 Người thực hiện: Trần Văn Tý
8. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” + Chuẩn bị, nghiên cứu kĩ bài để xác địnhđúng mục tiêu, chuẩn kiến thức và kĩnăng, nội dung cơbản, trọng tâm của bài dạy; khai thác nội dung dạy học để phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh. + Lựa chọn nội dung dạy học phù hợp với các đối tượng học sinh khác nhau; nội dung giáo dục phải gắn với thực tế, đời sống xung quanh gần gũi với học sinh; chú trọng đến giáo dục kĩnăng sống cho học sinh. - Đối với học sinh: + Hiểu được nội dung bao quát của văn bản; bước đầu biết phân tích các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, nhân vật trong tính chỉnh thểcủa tác phẩm; nhận biết và phân tích được chủ đề, tưtưởng, thôngđiệp của nhà văn thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản; phân tích được một sốcăn cứ để xác định chủ đề và tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết; phân tích được thông tin cơbản, giải thích được ý nghĩa của nhan đề vàđánh giá được vai trò của các chi tiết quan trọng trong văn bản. + Tích cực chủ động để tiếp thu bài học, thái độ và động cơhọc tậpđúng đắn; nắm vững kiến thức, kĩnăng cơbản của bài học và biết vận dụng vào các bài luyện tập, thực hành sau tiết học. Chính vì vậy mà dần dần các em nâng cao kiến thức và kĩnăng. 3.2.2. Giải pháp thực hiện: - Xác định nhữngđiểm mới vềnội dung của phân môn văn học trong chương trình sách giáo khoa Ngữvăn và nội dung, chương trình của phân môn văn học trong từng lớp. - Giờdạy đọc hiểuđó phải tạo nên tâm lí thoải mái, nhẹ nhàng cho cả người dạy và người học; học sinh được khơi gợi hứng thú, say mê có nhu cầu khám phá; có tình cảm, thái độ đúng đắn trước những con người, sự việc, vấn đề mà tác phẩm phản ánh; biết lấy tác phẩm để soi vào cuộc sống bản thân, bạn bè, những người xung quanh, Học đượcởđó baođiều tốt đẹp. Sauđây là cụ thể hóa vềmột số giải pháp: Trường THCS An Hải 8 Người thực hiện: Trần Văn Tý
9. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” 3.2.2.1. Xác định nhữngđiểm mới vềnội dung của phân môn văn học trong chương trình sách giáo khoa Ngữvăn nhất là môn Ngữvăn 9. *Về tên gọi đọc hiểu văn bản: Một nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học Ngữvăn là tập trung thực hành cho học sinh cách đọc văn bản, đểdần dần các em có thểtự đọc hiểu tác phẩm văn học một cáchđúng đắn, khoa học. Phân môn văn học trong chương trình Ngữvăn hiện nay có một số điểmđáng lưu ý: - Thứ nhất, giờvăn theo cách trình bày của sách giáo khoa Ngữvăn được gọi là giờ đọc hiểu văn bản. Nhưvậy, khi dạy các tác phẩm văn học trong chương trình, giáo viên cần hiểu đặcđiểm về tên gọi của phân môn. Chính là muốn khẳng định công việc lao động của học sinh, muốn hướng tới người học, coi người học là trung tâm, phát huy chủ động, tích cực, sáng tạo của người học. - Thứ hai, nói đọc hiểu văn bản còn có ý nghĩa khẳng định bản chất dạy - học văn trong nhà trường phổ thông là hướng dẫn đọc hiểu văn bản: cách đọc, cách tiếp cận, cách giải mã. Tất nhiên chúng ta cần lưu ý rằng đọc hiểu văn bản không có nghĩa là thủ tiêu vai trò của người thầy, mà khẳng định vai trò của người thầy, tạo nên vị trí của người thầy trong giờ đọc hiểu văn bản. Người thầyởđây có tư cách là một người hướng dẫn học sinh trong cuộc tranh luận để giải mã vấn đề.Vấn đềcần quan tâm là người thầy hướng dẫn như thế nào cho phù hợp đểhọc sinh hiểu bài học. * Các bước dạy - đọc hiểu văn bản: Để có thành công trong giờ đọc hiểu văn bản, giáo viên cần lưu ý các bước sau: - Xác định tìm hiểu những thông tin, kiến thức ngoài văn bản nhưng có liên quan đến văn bản. Câu hỏi tìm hiểu các yếu tố ngoài văn bản. + Hỏi về tác giả: cuộc đời, sự nghiệp. + Hỏi về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm, ... -Hướng dẫn học sinh: Trường THCS An Hải 9 Người thực hiện: Trần Văn Tý
10. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” + Đọc hiểu văn bản. + Phát hiện và phân tích các yếu tố nghệ thuật của văn bản bằng hệ thống câu hỏi mang tính tích hợp với các phân môn Tiếng Việt và tập làm văn. - Câu hỏi dạng đọc hiểu: + Hỏi về thể loại. + Hỏi về vai trò, tác dụng của thể loại. - Câu hỏi tìm hiểu, cảm thụvăn bản: + Câu hỏi đọc lướt, đọc thông: tìm bốcục, tóm tắt văn bản, thống kê nhân vật (đối với văn bản tựsự), nêu cảm nhận chung vềvăn bản. + Câu hỏi đọc sâu, cảm nhận về ngôn từ, hìnhảnh, giọngđiệu, nhịpđiệu, các biện pháp tu từ,... đối với văn bản trữ tình. 3.22.2. Xác định nội dung, chương trình của phân môn văn học trong từng lớp *.Về thời lượng: Thời lượng dành cho môn Ngữvăn lớp 6, 7 (theo chương trình giáo dục phổ thông 2018) và lớp 8 (theo chương trình giáo dục hiện hành - 2006): 140 tiêt/năm học. Riêng lớp 9: 175 tiết/năm *Vềhệ thống văn bản chung: - Chương trình hiện hành (2006) được xây dựng theo thể loại phù hợp với các kiểu văn bản: tựsự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận. Vì vậy, người giáo viên cần nắm vững hệ thống văn bản chung để có thểvận dụng thích hợp với các phân môn Tiếng Việt, Tập làm văn. - Chương trình giáo dục phổ thông 2018 quan niệm thể loại chỉ các văn bản thuộc văn bản văn học. Trong văn học có nhiều thể loại như: Thần thoại, cổ tích, truyện ngắn, truyện khoa học viễn tưởng, thơ Đường luật, thơtự do, ngâm khúc, bi kịch, hài kịch. Kiểu văn bản chỉ các văn bản thuộc thể loại nghị luận và văn bản thông tin bao gồm nhieeug kiểu cụ thể và được phân loại theo phương thức biểu đạt như: văn bản tựsự,văn bản miêu tả, văn bản biểu cảm, văn bản thuyết minh, văn bản nghị luận, văn bản nhật dụng Trường THCS An Hải 10 Người thực hiện: Trần Văn Tý
11. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” Giữa thể loại và kiểu văn bản có mối quan hệ khắng khít, mỗ thể loại văn học bao gồm nhiều phương thức biểu đạt (kiểu văn bản) trong nó. Vì thế có sựtươngứng nhất định. 3.2.2.3. Giờvănđó phải tạo nên tâm lí thoải mái, nhẹ nhàng cho cả người dạy và người học Điềuđó thể hiệnở nhiều phương diện: giọng nói của thầy nhẹ nhàng, lượng kiến thức nhẹ nhàng, lượng câu hỏi vừa phải. Học sinh có giây phút được lắng đọng trong cảm xúc của tác phẩm, được suy nghĩvềmột vấn đề các em muốn tự mình khám phá Các hoạt động của giờhọc phải diễn ra thật tự 3.2.2.4. Học sinh được khơi gợi hứng thú, say mê, có nhu cầu khám phá Nói như nhà văn Tạ Duy Anh thì “bản chất của việc học văn là khám phá những bí mật vềvẻ đẹp: khám phá những bí mật về con người, khám phá sự kì lạcủa ngôn ngữ khiđó mỗi giờhọc văn giống nhưmột cuộc thám hiểm vào những miền đất mới luôn hứa hẹn vô sốbất ngờ thú vị”. Người thầy phải là người hướng các emđi đến những miền đấtấy. 3.2.2.5. Học sinh có tình cảm, thái độ đúng đắn trước những con người, sự việc, vấn đề mà tác phẩm đềcập, phản ánh Đó là những tình cảm, thái độ: vui - buồn, yêu - ghét, yêu thương - căm thù, ca ngợi - phê phán Thương cho Xi-mông trong tác phẩm “Bốcủa Xi- mông” nhà văn Pháp Guy đơ Mô-pa-xăng nhắc nhở chúng ta về lòng thương yêu bè bạn, mởrộng ra là lòng yeu thương con người, sựcảm thông với những nỗiđau hoặc lỡlầm của người khác Ngưỡng mộ, trân trọng lẽsống thầm lặng, miệt mài lao động của những con người mới nơi Sa Pa thơmộng “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long Xúc động bởi dòng cảm xúc dạt dào của tình bà cháu “Bếp lửa” của Bằng Việt Nghĩ suy về những lời cha nói với con (Nói với con của Y Phương) hay tình cha con trong “Chiếc lược ngà”của Nguyễn Qiang Sáng. Trường THCS An Hải 11 Người thực hiện: Trần Văn Tý
12. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” Thậtđáng tiếc khi học những áng văn“sống mãi với thời gian”ấy mà các em thờ ơ không mấy xúc động. 3.2.2.6. Học sinh biết soi từ tác phẩm vào cuộc sống bản thân, bạn bè, những người xung quanh học đượcởđó baođiều tốt đẹp Một trong những yêu cầu đổi mới của dạy học chính là “Làm cho việc học gắn với môi trường thực tế, gắn với kinh nghiệm sống của cá nhân người học, tạođiều kiện cho người học có kĩnăng vận dụng kiến thứcđã học vào những tình huống khác nhau trong học tập và thực tiễn cuộc sống”. (Đổi mới PPDH môn Ngữvăn THCS – Nguyễn Quang Minh, Nguyễn Thuý Hồng). Từvăn bản“ Đức tính giản dịcủa Bác Hồ”của Hà Ánh Minh, giúp học sinh hiểu thêm về con ngườiở Bác luôn giản dị trong lối sống, trong sinh hoạt hằng ngày, ... Từlời người cha trong “Nói với con” của Y Phương, các em tìm thấyởđó lời nói với chính mình về tình cảm giađình, tình yêu quê hương, ý thức gắn bó cội nguồn, ý chí vươn lên trong cuộc sống hay “Bếp Lửa” của Bằng Việtđã gợi lại tuổi thơ bên bà và tình bà cháu hay cách xây dựng hìnhảnh người anh hùng hành hiệp trượng nghĩađánh tan bọn cướp Phong Lai đểcứu Kiều Nguyệt Nga trong “Truyện Lục Vân Tiên” mà NguyễnĐình Chiểuđã gửi gắm vào nhân vật. Nhưng môn Ngữvăn không phải là những lời giáo huấn khô khan, gượng ép, mà lay động tâm hồn con người rất tự nhiên, tinh tế và tràn đầy cảm xúc. Tự các em thấy mình phải như thế, nên như thế, ước ao được như thế Không cần lúc nào phải nói ra mà tự nhủ trong lòng.Đó là sự thành công của giờhọc Ngữvăn. 3.2.2.7. Mộtđiều rất quan trọngđó là từmột giờdạy học văn cụ thể, học sinh hiểu thêm cách học văn đểdần dần các em có thểtự đọc hiểu tác phẩm văn học một cách khoa học,đúng đắn. “Hãy tìm ra phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn” (A. Kômenxki). Tên gọi“Đọc hiểu văn bản”đã lưu ý giáo viên Trường THCS An Hải 12 Người thực hiện: Trần Văn Tý
13. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” vềmặt phương pháp, không chỉ giúp học sinh nắm những kiến thức cụ thểvề nội dung cũng như nghệ thuật của một văn bản nhất định mà còn giúp học sinh nắm được đặcđiểm của kiểu văn bản đểtừ đó có cách đọc hiểu thích hợp với kiểu văn bản. 3.2.2.8. Một số kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả giờdạy và học văn * Xác định mục tiêu cần đạt (Vềnội dung và nghệ thuật) từ đó phác thảo hệ thống hóa kiến thức. Ví dụ: Văn bản “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ. Bằng sơ đồhệ thống hóa, như sau: Số phận oan nghiệt của người phụnữdưới ch ế độ phong kiến. Nghệ thuật dựng truyện, dựng nhân vật, yếu tố kìảo. Oan tình Nguyên Tự minh Nỗi oan Cuộc được nhân oan bằng sáng tỏ sống giải, Vũ nỗi oan cái chết bằng cái dưới Nương (Thắt (nút thắt bóng thuỷ vẫn nút, kịch đỉnh (mở nút) cung, không trở tính) điểm) khát về vọng giải (Tính bi *Vận dụng các phương pháp dạy học hợp lí Có nhiều phương pháp dạy học văn, trong đề tài này, tôi chỉ xin đềcập đến một số kinh nghiệm vận dụng phương pháp dạy học văn đểhọc sinh tích cực hứng thú học tập. + Phương pháp vấnđáp gợi tìm Bản chất của phương pháp này là sửdụng một hệ thống câu hỏi đểgợi học sinh tìm tòi suy nghĩ nhằm đạt được những mục tiêu của bài học. Giáo viên không trực tiếp đưa ra kiến thức mà hướng dẫn học sinh tư duy từng bước đểtự hoàn thành kiến thức. Trường THCS An Hải 13 Người thực hiện: Trần Văn Tý
14. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” Các bước tiến hành : Ví dụ khi tìm hiểu khổ cuối bài thơ“Bếp lửa” của Bằng Việt: -Bước 1: Xác định yêu cầu cần đạt sau khi vấnđáp -Bước 2: Xây dựng hệ thống câu hỏi phù hợp với việc tìm hiểu nội dung đó. + Phương pháp dùng lời (Giảng bình) - Nhiều giáo viênđã vận dụng đổi mới thái quá biểu hiệnở việc hầu như chỉ đưa ra các câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận mà quênđi việc thêm những lời bình giảng vào giờdạy. -Nếu bình, giảngđúng lúc,đúng chỗsẽ có tác dụng hỗ trợ, gây lòng tin và hứng thú thẩm mĩ cho người học. Thậm chí lời bình hay còn góp phần rèn kĩnăng cảm thụvăn chương, kĩnăng biết nghe những lời hay ý đẹp, từ đó làm nảy sinh tình yêu tác phẩm văn học. Đểhọc sinh được phát huy năng lực cảm thụ cùng hứng thú với tác phẩm, giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự biết bình các chi tiết, hìnhảnh nghệ thuật có giá trị.Điều này rất cần thiết giúp cho học sinh viết văn tốt hơn. -Ởđây, tôi muốn nói đến việc khuyến khích học sinh có những lời bình (bộc lộsự rung động,say mê, sựcảm kích, cảm phục của mình trước các bình diện nàođó của áng văn, bài thơ, trước tâm hồn và tài hoa của tác giả..). Trong các giờvăn, lời bình hầu như chỉ xuất hiệnở phía giáo viên (thầy nói cái hay mà trò cảm nhận được cho học sinh nghe) còn học sinh chưa được chú ý, phát huy khảnăng này. Đểhọc sinh được phát huy năng lực cảm thụ cùng hứng thú với tác phẩm, giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự biết bình các chi tiết, hìnhảnh nghệ thuật có giá trị.Điều này rất cần thiết giúp cho học sinh viết văn tốt hơn. *Đa dạng các hình thức dạy học +Kểmột câu chuyện nhỏvề tác giả, hoàn cảnh sáng tác tác phẩm, đọc đoạn thơ,đoạn văn mình thích nhất. (giáo viên và học sinh cùng tham gia) Trường THCS An Hải 14 Người thực hiện: Trần Văn Tý
15. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” Đây là những hình thức hoạt động khiến học sinh hào hứng và nhiệt tình tham gia. Giáo viên có thể chođiểm để khuyến khích các em. Để có những câu chuyện hay về tác giả và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm, giáo viên cần tích cực sưu tầm. Ví dụ : Câu chuyện về tác giả Thanh Hải - người sáng tác “ Mùa xuân nho nhỏ” Được tập kết ra Bắc năm 1959 (tuổi 20) nhưng Thanh Hải vẫn xinởlại miền Nam chiến đấu. Ông sống cùng đồng bào Tà ôi, Vân Kiềuăn củ nâu, củ chuối thay cơm. Cuộc đời bao gian khổ nhưng ông vẫn kiên cường. Khi vào tuổi 50 (tóc bạc), ông lâm bệnh nặng, sựsống chỉ tính bằng giờ, bằng phút. Nhạc sĩ Trần Hoàn, người bạn thân thiết của ông khuyên ông hãy nghỉ ngơi, đừng viết nữa nhưng ông vẫn viết, viết hối hả vì sợ mình không còn viết được nữa, chỉmột tháng sau (tháng 12 năm 1980), ôngđã qua đời. Sau khi ông mất, vợ ông dọn giường bệnh và tìm thấy dưới tấm nệm bài thơ này Từ câu chuyện, học sinh hiểu và đồng cảm với nhà thơhơn, trân trọng bài thơ, xúc động trước những tình cảm chân thành, cao đẹp mà tác giảgửi gắm trongđó. +Đóng vai nhân vật, diễn xuất mộtđoạn trong truyện là hoạt động khiến học sinh ghi nhớ, in sâuấn tượng và cảm xúc về nhân vật. Ví dụ : Cho hai em học sinhđóng vai ông Hai và bà chủ nhà (Làng – Kim Lân) diễn xuấtđoạn kết truyện (để thấy được diễn biến tâm lý nhân vật qua hai tình tiết : khi nghe tin làng ChợDầu theo Tây và khi tin làng được cải chính). + Nói lời sẻ chia với tác giả, với nhân vật (hoạt động vào cuối giờhọc) Đây là hình thức đểhọc sinh được nói lên cảm nghĩcủa mình về tác giả, về nhân vật trong tác phẩm, làm các em được mởrộng tâm hồn mình với con người và cuộc sống, biết yêu thương con người, biết trân trọng cuộc sống Ví dụ:Sẻ chia với Xi-mông trong tác phẩm “Bốcủa Xi-mông” nhà văn Pháp Guy đơ Mô-pa-xăng nhắc nhở chúng ta về lòng thương yêu bè bạn, mở Trường THCS An Hải 15 Người thực hiện: Trần Văn Tý
16. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” rộng ra là lòng yeu thương con người, sựcảm thông với những nỗiđau hoặc lỡlầm của người khác Sẻ chia với Thanh Hải về ước nguyện “Một mùa xuân nho nhỏ–Lặng lẽ dâng cho đời”. * Nghệ thuật sư phạm khi người thầyđóng vai trò hướng dẫn học sinh Người dạy văn không chỉ là nhà khoa học, nhà sư phạm mà còn là nghệsĩ trên bục giảng. - Giáo viên phải thể hiện được sựbăn khoăn thực sự trước một vấn đề đặt ra từ tác phẩm. Thể hiện được sựbăn khoăn thực sự trước một vấn đề đặt ra từ tác phẩm và khao khát nhận được câu trảlời từ các em. Từ giọng hỏi, cử chỉ,điệu bộ, ánh mắt đều phải thể hiện đượcđiềuđó. - Không nên nghĩrằng thầyởtầm cao, luôn thâu tóm được tất cả mà phải “ luôn luôn lắng nghe, luôn luôn thấu hiểu”. - Luôn có sự trân trọng, biếtơn, đồng cảm chân thành trước những câu trảlời, những ý hiểu độcđáo sáng tạo của các em. (Tránh nồng nhiệt thái quá nhưkịch). * Giải quyết những tình huống Ví dụ : Khi học sinh đưa ra những câu hỏi bất ngờ: + Có học sinh trách VũNương: tại sao VũNương không bỏ đi đến một nơi nàođó tự kiếm sống nuôi thân, chảlẽcứ phải rời nhà của Trương Sinh nàng không sống được hay sao ? + Giáo viên có thểhỏi lại học sinh : -Điều gì khiến VũNươngđau khổ đến mức phải tựvẫn ? - Giáo viên giải thích nguyên nhân cái chết của VũNương. Tóm lại, người giáo viên cần biết tạo tâm thế cho giờhọc văn quaứng xử các tình huống sư phạm. * Chất văn trong dạy và học văn Mộtđiều dễ nhận thấy, trong một số tiết dạy và học văn là người thầy nhiều khi biến thành một nhà đạo đức vụng về, một tác phẩm văn học bị biến Trường THCS An Hải 16 Người thực hiện: Trần Văn Tý
17. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” thành một bài học lịch sử. Ví dụ:dạy văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”, giáo viên chủyếu phân tích những phẩm chất của Bác qua trang phục,ăn uống, nơiở và cuối cùng kết luận cần học tập theo tấm gương của Bác. Như vậy, chất văn của văn bản chưa được khai thác. Để giờdạy học mang chất văn, giáo viên cần cho học sinh liên tưởng đến một số câu thơ ngợi ca vẻ đẹp trong phong cách sống của Bác, tìm hiểu nghệ thuật kểkết hợp với bình luận, những hìnhảnh so sánh mang tính chất khẳng định, giọng văn chuyển mạch nhẹ nhàng, lắng sâu đầy xúc cảm. Để giờhọc văn không trở thành nhàm chán, khô khan. Theo tôi người dạy văn cần nâng cao tinh thần nhân bản của bộ môn Ngữvăn “trảlại bản chất nghệ thuật kì diệu cho bộ môn Ngữvăn trong nhà trường”. Chất văn có thểtạo nên từ: - Phần giới thiệu bài, giới thiệu tác giả, hoàn cảnh sáng tác tác phẩm. -Từlời dẫn dắt chuyển ý (chiếc cầu nối uyển chuyển giữa các phần của bài) -Từ việc khai thác tìm hiểu văn bản đến cách đặt câu hỏi đểhỏi học sinh. - Giọngđiệu của người thầy. Trường THCS An Hải 17 Người thực hiện: Trần Văn Tý
18. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” 4. KẾT LUẬN Đọc để hiểu, hiểu để làm, làm để nhận thức giá trịbản thân và có khả năng hội nhập. Nhưvậy, năng lực đọc hiểu là một trong những hành trang văn hóa đồng thời là một tri thức công cụ giúp học sinh học môn Ngữvăn tốt. Chính vậy, rất cần sự đổi phương pháp dạy học đọc hiểu trong dạy học Ngữvăn, nhằm đạt được mục tiêu chung của môn Ngữvăn trong chương trình giáo dục phổ thông mới là: “Góp phần giúp học sinh phát triển các năng lực chung: năng lực tự chủtựhọc, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Đặc biệt, môn Ngữvăn giúp học sinh phát triển lực ngôn ngữ và năng lực văn học: rèn luyện kĩnăng đọc, viết, nói, nghe; có hệ thống kiến thức phổ thông tảng tiếng Việt văn học, phát triển tư hình tượng và tư duy logic, góp phần hình thành học vấn căn bản của một người có văn hóa; biết tạo lập văn bản thông dụng; biết tiếp nhận,đánh giá các văn bản văn học nói riêng, các sản phẩm giao tiếp và các giá trị thẩm mĩ nói chung.” Mụcđích của việc đổi mới phương pháp dạy học đọc hiểu Ngữvăn 9 trong trường trung học cơsở là thay đổi lối dạy học truyền thụmột chiều sang dạy học nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo, có thói quen và khảnăng tựhọc, có tinh thần hợp tác, vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn, có niềm vui hứng thú học tập. Để đạt được mục tiêuđóở giờdạy và học đọc hiểu, giáo viên luôn phải suy nghĩ tìm tòi, vận dụng và rút kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả giờdạy. Trong quá trình dạy học trên lớp, bản thânđã rút ra một số kinh nghiệm để góp phần nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu: - Chú ý việc xác định thể loại và cách tiếp cận văn bản. - Xây dựng hệ thống câu hỏi hợp lí trên cơsởmục tiêu cần đạt. -Đa dạng hoá các phương pháp và hình thức dạy học. - Nghệ thuật khi người thầyđóng vai trò hướng dẫn học sinh. Trường THCS An Hải 18 Người thực hiện: Trần Văn Tý
19. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” Tuy nhiên đểmột giờdạy và học đọc hiểu đạt kết quả cao còn là vấn đề nhiều khó khăn và khiến giáo viên phải trăn trở. Sáng kiến này vẫn còn nhiều vấn đề chưa khai thác hết và chắc hẳn cần góp ý bổ sung thêm. Rất mong được sự đóng góp của các đồng chí, các bạn đồng nghiệp để sáng kiến hoàn thiện hơn./. XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Lý Sơn, ngày 20 tháng 3 năm 2023 Tôi xin camđoanđây là SKKN bản thân thực hiện, không sao chép nội dung của người khác, nếu vi phạm chịu xử lý theo quy định./. Người viết Trần Văn Tý Trường THCS An Hải 19 Người thực hiện: Trần Văn Tý
20. Tên sáng kiến: “Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờdạy và học đọc hiểu văn bản trong môn Ngữvăn 9 ?” TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nghị quyết số: 88/2014/QH13 của Quốc hội ngày 28/11/2014 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông. 2. Bộ Giáo dụcĐào tạo (2014), Tài liệu tập huấn PI SA 2015 dạng câu hỏi DO OECD phát hành lĩnh vực đọc hiểu . 3. Bộ Giáo dụcĐào tạo (2018) Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. 4. Bộ Giáo dụcĐào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữvăn. 5. Thạc sĩ. Phạm Thị Thu Hiền (Vụ Giáo dục trung học, Bộ GD-ĐT) Phương pháp dạy đọc hiểu văn bản. 6. Thạc sĩ Nguyễn Thị Phước Mĩ , Khoa THCS, Trường CĐSP Nghệ An, Đổi nới phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản cho giáo viên ngữvăn THCSđápứng chương trình sách giáo khoa mới. 7. Nguyễn Thanh Hùng (2008), Đọc hiểu tác phẩm văn chương nhà trường, NXBGD. 8. Phạm Thị Thu Hiền (2014), So sánh vấn đề đọc hiểu văn bản trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữvăn của Việt Nam và một sốnước trên thế giới, luận án tiến sĩ khoa học. 9. Phạm Thị Thu Hương (2018), Đọc hiểu và chiến thuật đọc hiểu trong nhà trường phổ thông, NXBĐHSP. 10. TrầnĐình Sử (2013) Đọc hiểu văn bản - khâu đột phá trong nội dung và phương pháp giảng dạy, 11. Đỗ Ngọc Thống (2019), Dạy đọc hiểu văn bản văn học, edu. Trường THCS An Hải 20 Người thực hiện: Trần Văn Tý