SKKN Nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử 8 ở Trường Trung học cơ sở Phổ An với việc tổ chức dạy học theo nhóm

Nội dung text: SKKN Nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử 8 ở Trường Trung học cơ sở Phổ An với việc tổ chức dạy học theo nhóm

1. 1 PHẦN 1 PHẦN MỞ ĐẦU Như chúng tađã biết, Lịch sử là một bộ môn có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc giáo dục thếhệ trẻ. Môn Lịch sử có vai trò rất lớn trong việc hình thành cho các em lòng yêu nước, tự hào dân tộc, biết phát huy truyền thống tốt đẹp của cha ông. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với những thành tựu dựng nước và giữnước của tổ tiên, từ đó xác định trách nhiệm của bản thân đối với đất nước. Quađó thấy rằng, môn Lịch sử góp phần to lớn trong việc hoàn thiện nhân cách học sinh,đào tạo ra những con người phát triển toàn diện cả đức lẫn tài. Dođó, trong những năm gầnđây, ngành giáo dục nước tađã tập trung đổi mới nội dung, phương pháp dạy học đối với các môn họcở các cấp trong cảnước, kểcảcấp Trung học sơsở (THCS), trongđó không thể không nói đến việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy họcở môn Lịch sử. Để đápứng được yêu cầu trên, người giáo viên luôn cần có ý thức tự học, tự rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm, sáng tạo ra những ý tưởng hay, vận dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học. Trongđó, việc tổ chức dạy học theo nhóm được xem là sựlựa chọn phù hợp. Bởi lẽ, phương pháp nàyđã làm cho tiết học trở nên sinh động, thu hút được nhiều học sinh tham gia. Nó không những giúp học sinh tìm ra tri thức mới, ghi nhớ, khắc sâu các vấn đềlịch sử, mà còn rèn luyện cho các em những kĩnăng cơbản như: tổ chức nhóm,điều hành nhóm, trao đổi, tranh luận, biết cách thuyết phục người khác cũng như biết lắng nghe ý kiến của bạn bè, gắn kết tìnhđoàn kết tập thể Việc tổ chức dạy học theo nhóm trong dạy học Lịch sử có vai trò to lớn trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, thực tế việc thực hiện nhiệm vụhọc tập theo nhóm của các em học sinh
2. 2 tại trường THCS Phổ An còn nhiều hạn chế, đặc biệt là các em học sinh lớp 8, các em chưa thực sự chủ động, nhiều em có tâm lýỷlại các bạn, kĩnăngđiều hành nhóm chưa thành thạo, chưa mạnh dạn trong quá trình bảo vệ quanđiểm của mình Trước thực trạng nhưvậy, là một giáo viên bộ mônđang giảng dạy môn Lịch sửlớp 8, tôi luôn trăn trởvềvấn đề này. Làm thế nào để các em hứng thú hơn trong học tập, đặc biệt là thành thạo hơn trong việc thực hiện nhiệm vụhọc tập theo nhóm? Với mong muốn đưa chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch sử8 ngày càng đi lên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường, tôiđã áp dụng biện pháp “Nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử8ở Trường Trung học cơsở Phổ An với việc tổ chức dạy học theo nhóm” vàđã đạt được hiệu quả cao trong quá trình giảng dạy của mình. Bản thân mong muốn nhận được sự chia sẻ, góp ý từ đồng nghiệp nhằm góp phần cải thiện chất lượng môn Lịch sử.
3. 3 PHẦN 2 NỘI DUNG 2.1. THỜI GIAN THỰC HIỆN Xuyên suốt trong một năm học 2020 – 2021. 2.2.ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG 2.2.1. Kết quả đạt được Trong những năm qua, thầy và trò Trường THCS Phổ Anđã không ngừng phấn đấu trong học tập, rèn luyện vàđã đạt được những kết quả đáng kể. Công tác giảng dạy trong nhà trường ngày càng được coi trọng, giáo viên bộ môn luôn ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình trong việc nâng cao chất lượng giáo dục học sinh.Đa sốhọc sinh ngoan, thật thà, lễ phép với thầy cô giáo, chăm học. Các em chú ý nghe giảng, có sự chuẩn bị bàiở nhà, có mong muốn chiếm lĩnh kiến thức. Đặc biệt, các em có tinh thần hợp tác với thầy cô và các bạn để thực hiện nhiệm vụhọc tập theo nhóm. Tất cả những cốgắngấyđã mang lại kết quả chất lượng môn Lịch sử8 đầu năm học 2020 – 2021 như sau: Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém Lớp TSHS TL SL TL% SL TL% SL TL% SL TL% SL % 8A 36 8 22,2 13 36,1 12 33,3 3 8,4 0 0 8B 34 8 23,5 12 35,3 11 32,4 3 8,8 0 0 8C 36 7 19,5 10 27,8 14 38,9 5 13,8 0 0 8D 36 7 19,5 12 33,3 13 36,1 4 11,1 0 0 Nhìn chung, với kết quả trên trong đầu năm học 2020 – 2021, tỉlệhọc sinh giỏi, khá của bộ môn bản thân phụ trách đạt tương đối. 2.2.2. Những mặt còn hạn chế
4. 4 Từbản số liệu trên cũng cho thấy tỉlệhọc sinh yếu, kémởbộ môn Lịch sử khối 8 vẫn còn. Vẫn còn một bộ phận học sinh chưa tích cực, hăng hái trong học tập, đặc biệt việc thực hiện nhiệm vụhọc tập theo nhóm của các em còn nhiều hạn chế, các em chưa thực sự chủ động, nhiều em có tâm lýỷ lại các bạn, kĩnăngđiều hành nhóm chưa thành thạo, chưa mạnh dạn trong quá trình bảo vệ quanđiểm của mình 2.2.3. Nguyên nhân đạt được và nguyên nhân hạn chế 2.2.3.1. Nguyên nhân đạt được Kết quả chất lượng giảng dạy môn Lịch sử8 đạt được là nhờ những nguyên nhân sau: Đầu tiên phải nói đếnđó là sự quan tâm đầu tưvềlực lượng giáo dục của Đảng và Nhà nước, của Thị ủy,Ủy ban Nhân dân Thị xã Đức Phổ cùng với sựhỗ trợ tích cực của chính quyền địa phương vềcơsởvật chất, trang thiết bịdạy học về chuyên môn nghiệp vụ cho việc dạy và học đối với Trường Phổ An.Đây làđiều kiện thuận lợi để trường THCS Phổ An xây dựng cho mình một môi trường thật tốt để giảng dạy. Thứ hai là, sự quan tâm và chỉ đạo kịp thời của Ban giám hiệu nhà trường cùng các tổ chứcđoàn thể đến công tác giảng dạy. Ban giám hiệu nhà trường cùng các tổ chứcđoàn thểrất quan tâm đến công tác giảng dạy thông qua việc đề ra các kế hoạch, biện pháp thực hiện cụ thể, được triển khai có tổng kết qua từng tháng hoạt động. Bộ phận chuyên môn trườngđã tổ chức sinh hoạt các chuyên đề, sinh hoạt chuyên môn dựa trên giờdạy cho toàn giáo viên trong đơn vị tham gia, thảo luận rút kinh nghiệm về phương pháp dạy học.Đó làđiều kiện thuận lợi đểbản thân mỗi giáo viên có thểtổng kết được công tác giảng dạy của mình, từ đó rút ra được những kinh nghiệm và biện pháp khắc phục phù hợp. Thứ ba là, giáo viên cốgắng thay đổi phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh thông qua các phương pháp giảng dạy như: giải quyết vấn đề, vấnđáp thông qua sự trình bày sinh động
5. 5 giàu hìnhảnh của giáo viên trong tường thuật, miêu tả, kể chuyện, hoặc khắc họa đặcđiểm nhân vật lịch sử Thứtư là, học sinh trường THCS Phổ Anđa số là những học sinh rất ngoan, thật thà, lễ phép với thầy cô giáo. Nhìn chung các em chăm học, chăm làm.Đa số các em chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trảlời các câu hỏi mà giáo viên đặt ra, các em có sự chuẩn bị bàiở nhà, khi học các em luôn chú ý để chiếm lĩnh kiến thức. Các em có hứng thú trong việc thực hiện nhiệm vụ học tập, đặc biệt là trong quá trình thảo luận nhóm. Kĩnăngđiều hành nhóm của nhiều em tương tối tốt. Học sinh yếu, kém cũng cốgắng phối hợp với bạn trong việc thực hiện nhiệm vụhọc tập của nhóm. Ngoài ra, sự phát triển nhưvũ bão của khoa học công nghệ hiện nay, đặc biệt là công nghệ thông tinđã giúp cho việc giảng dạy nói chung và giảng dạy môn Lịch sử nói riêng nhiều thuận lợi hơn. Qua các phần mềm dạy học, giáo viên có thể cung cấp cho các em nhiều kiến thức với những hìnhảnh sinh động gây hứng thú học tập cho học sinh. Đồng thời,đây cũng là phương tiện cần thiết và bổ ích phục vụ việc tựhọc của học sinh. 2.2.3.2. Nguyên nhân hạn chế Bên cạnh những kết quả đạt được, chất lượng giảng dạy môn Lịch sử8 ở trường THCS Phổ An chưa cao. Những hạn chế này xuất phát từ những nguyên nhân sau: *Về phía giáo viên Qua thực tế giảng dạyở Trường THCS cho thấy, giáo viênđánh giá cao tầm quan trọng của tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Lịch sử, nhưng một số giáo viên còn mơhồvềtổ chức dạy học theo nhóm như chưa nắm vững hình thức, quy trình tổ chức hoạt động nhóm, căn cứ vàođâu để chia nhóm, việc chỉ định nhóm trưởng, thư ký cố định hay thay đổi nên khi thực hiện còn nhiều lúng túng, hiệu quả mang lại chưa cao; tầng sốsửdụng hoạt động nhóm trong dạy học Lịch sử còn ít với lý do mất thời gian, học sinh không hợp tác...Điều nàyđã làm cho hiệu quả giờhọc chưa cao, học sinh chưa phát huy hết năng lực của mình.
6. 6 *Về phía học sinh Trong những năm gầnđây, học sinh THCS không còn chú trọng môn Lịch sử do quan niệm sai lệch vềvị trí, chức năng của môn Lịch sử trong đời sống xã hội. Một sốhọc sinh trường THCS Phổ An xem thường môn Lịch sử là môn học phụ, môn học thuộc lòng nênđã không có sự đầu tư công sức nhiều, học tập lơ là, đối phó. Dođó, trong quá trình thực hiện nhiệm vụhọc tập, đặc biệt là trong hoạt động nhóm các em còn nhiều hạn chế, các em chưa thực sự chủ động, nhiều em có tâm lýỷlại các bạn, kĩnăngđiều hành nhóm chưa thành thạo, chưa mạnh dạn trong quá trình bảo vệ quanđiểm của mình. Điềuđóđã làm cho chất lượng bộ môn chưa cao. *Về phía phụ huynh học sinh Xuất thân từ phần lớn là con em nông dân, đặc biêtđây lại là vùng có nền kinh tế khó khăn nên các em thiếu sự quan tâm của giađình. Nhiều gia đình quá bận rộn, kinh tế khó khăn nên chỉ lo làmăn kinh tế, có rất nhiều gia đình phảiđi làmăn xa. Vì vậy, thời gian dành cho việc giáo dục con cái không nhiều, gần như phó mặc cho nhà trường và xã hội. Sự thiếu thốn tình cảm, thiếu sự quan tâm của giađìnhđã làm cho các em thiếu ý thức trong học tập, gây khó khăn trong việc giảng dạy của giáo viên. *Vềcơsởvật chất Mặc dùđã được trang bịmột số phương tiện nhưng nhìn chung c ơsở vật chất của trường vẫn còn thiếu như các phòng học bộ môn chưa đảm bảo, phòng máy chiếu còn ít (chỉmột phòng), nhiều giáo viên phải sắp xếp lịch để giảng dạy.
7. 7 PHẦN 3 GIẢI PHÁP THỰC HIỆN 3.1. CĂN CỨ THỰC HIỆN 3.1.1. Căn cứ chính -Căn cứ vào Luật giáo dục 2019. -Căn cứ vàoĐiều lệ trường trung học cơsở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. -Căn cứ vào thực trạng học tập môn Lịch sửcủa học sinh lớp 8ở Trường Trung học cơsở Phổ An. - Nghị quyết số 29-NQ-TW ngày 04/11/2013. -Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩnăng môn lịch sử THCS (Phan Ngọc Liên – Nguyễn Xuân Trường) – Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam – 2010. 3.1.2. Căn cứbộ môn 3.1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong nhữngđiều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học. 3.1.2.2. Khái niệm phương pháp dạy học Lịch sử Phương pháp dạy học Lịch sử là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinhở môn Lịch sử trong nhữngđiều kiện dạy học xác định nhằm đạt mụcđích dạy học (đặc trưng của bộ môn, tâm lý lứa tuổi học sinh và mục tiêuđào tạo của nhà trường Việt Nam). 3.1.2.3. Khái niệm “dạy học theo nhóm”
8. 8 “Dạy học theo nhóm” là hoạt động dạy học trongđó học sinh của lớp được chia thành nhiều nhóm, các thành viên của nhóm cùng làm việc để đạt được những mục tiêu học tậpđã đề ra. 3.1.2.4. Các bước tiến hành hoạt động dạy học theo nhóm Bước 1. Xác định nhiệm vụ Bước 2. Chuẩn bị Bước 3. Triển khai hoạt động Bước 4. Trình bày,đánh giá kết quả Bước 5. Tổng kết chung 3.1.2.5. Nguyên tắc tổ chức dạy học theo nhóm - Đảm bảo tính hiệu quả. -Kết hợp dạy học theo nhóm với các hình thức, phương pháp dạy học khác. - Đảm bảo tính tương tác “mặt đối mặt”; đảm bảo bình đẳng và khách quan. 3.2. NỘI DUNG, GIẢI PHÁP VÀ CÁCH THỨC THỰC HIỆN 3.2.1. Nội dung và phương pháp 3.2.1.1. Nội dung Nội dung sáng kiến xoay quanh vấn đề đánh giá thực trạng việc thực hiện nhiệm vụhọc tập theo nhóm của học sinhở môn Lịch sửlớp 8 trường Trung học cơsở Phổ An. Quađó, đề ra cách thức tổ chức dạy học theo nhóm trong quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn. 3.2.1.2. Phương pháp Để thực hiện được sáng kiến này, bản thânđã sửdụng các phương pháp sau: Thứ nhất,điều tra kết quảvề chất lượng học tập môn Lịch sử vào đầu năm học, phân tích nguyên nhân đạt được và chưa đạt được kết quả ấy.
9. 9 Thứ hai, tiếp cận và tìm hiểu đối tượng học sinh, từ đó nhìn nhận, phân tích,đánh giá mức độ ham thích việc học tập theo nhómởbộ môn Lịch sử của các em, phân tích được nguyên nhân của vấn đề này đểtừ đó đưa ra các biện pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng bộ môn. Thứ ba, áp dụng sáng kiến vào công tác giảng dạy vàđiều chỉnh cho phù hợp. 3.2.2. Giải pháp thực hiện 3.2.2.1. Tìm hiểu đối tượng học sinh Tìm hiểu tình hình học tập của học sinh là công việc quan trọng. Qua quá trìnhấy, giáo viên có thể thu thập một cách chính xác mức độhọc tập của từng học sinhởbộ môn mình phụ trách, quađó giáo viên có thể phân tích được nguyên nhân của tình hình học tập này và đưa ra được những giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn. Để tìm hiểu vềhọc sinh của mình, bản thân tôiđã thực hiện bằng các biện pháp sau: Thứ nhất là, tìm hiểu qua các tài liệu liên quan: xem bảngđiểm tổng kết của từng học sinhở môn Lịch sửcủa năm học trước.Đây là tài liệuđáng tin cậy ban đầu giúp tôi nhận biết và phân loại học sinh. Qua tài liệu này bản thân sẽ biết được tỉlệhọc sinh khá giỏi cũng nhưyếu kémởbộ môn mình phụ trách.Ởđây giáo viên sẽnắm được những học sinh xuất sắc để có hướng bồi dưỡng và tham gia thi học sinh giỏi các cấp, đồng thời cũng biết được những học sinh yếu, kém để có hướng phụ đạo kịp thời. Thứ hai là, tìm hiểu thông qua giáo viên bộ môn Lịch sửnăm học trước.Đây cũng là một nguồn tư hiệu hữu hiệu giúp bản thân định hình được đối tượng học sinh mìnhđang tiếp cận. Thứ ba là, vào đầu năm học, bản thân cho học sinh trảlời vào Phiếu thông tin với các nội dung như sau: PHIẾU THÔNG TIN 1. Em có thích học môn Lịch sửvới hình thức hoạt động nhóm không?
10. 10 A. Thích. B. Bình thường. C. Không thích. 2. Em muốn gìở người giáo viên dạy Lịch sử? A. Dạy các kiến thức đơn giản, dễ hiểu. B. Dạy học chủyếu bám vào nội dung sách giáo khoa. C. Triển khai các kiến thức Lịch sửvới các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Qua việc trảlời của các emở phiếu thông tin trên, giáo viên sẽ biết được một cách chính xác mức độ yêu thích bộ môn Lịch sử nói chung và việc học môn Lịch sửvới hình thức hoạt động động nhóm. Quađiều tra cho thấy, tỉlệhọc sinh thích học theo tổ chức hoạt động nhóm tương đối cao. Nhiều em cho rằng, hoạt động nhóm rất bổ ích, vì không khí học tập thoải mái, bình đẳng, được tôn trọng, có cơhội đểhọc hỏi, trao đổi với bạn bè, với giáo viên, hiểu bài ngay tại lớp.Đây là căn cứ quan trọng đểbản thân thực hiện tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học bộ môn. 3.2.2.2. Nắm vững và thực hiện có hiệu quả các bước tiến hành hoạt động theo nhóm. Việc nắm vững và thực hiện có hiệu quả các bước tiến hành hoạt động theo nhóm là rất cần thiết. Nếu không sẽ làm cho hoạt động nhóm chỉ mang tính hình thức và không mang lại hiệu quả. Đểtổ chức dạy học theo nhóm đạt hiệu quả, Giáo viên cần nắm vững và thực hiện các bước sau: Bước 1. Xác định nhiệm vụ Giáo viên và học sinh xác định được nhiệm vụcủa mình như sau: - Giáo viên: Nêu nhiệm vụhọc tập, thành lập nhóm, dự kiến thời gian hoạt động. Ởbước này, bản thân giáo viên phải xác định rõ nhiệm vụhọc tập phải rõ ràng, là kiến thức cơbản phù hợp với mục tiêu bài học. Không phải nội
11. 11 dung kiến thức nào của bài học cũng được lựa chọn đểtổ chức hoạt động nhóm. Nhiệm vụ giáo viên đưa ra cho học sinh phải đủ độ khó đểhọc sinh suy nghĩ, hợp tác, thảo luận, huy động trí tuệcủa tập thể để giải quyết nhiệm vụ nhưng phải đảm bảo tính vừa sức. Nếu nhiệm vụ quá dễsẽ làm cho hoạt động nhóm nhàm chán và chỉ mang tính chất hình thức. Nếu nhiệm vụ quá khó, không phù hợp với năng lực của học sinh, hoạt động nhóm sẽ thất bại.Ở bộ môn Lịch sử, những nội dung kiến thức có tính chấtđa dạng, phong phú, như kiến thức về nguyên nhân, diễn biến, ý nghĩa ; kiến thức về biến cố, về hiện tượng, về quá trình, rút ra quy luật và bài học kinh nghiệm hay những đơn vị kiến thức có mối liên hệvới nhau trong từng chương rất phù hợp đểtổ chức dạy học nhóm. Tùy vào nội dung nhiệm vụhọc tập, tùy vào nội dung kiến thức của bài và trình độhọc sinh của mỗi lớp và mà giáo viên sửdụng dạy học theo nhóm với nhiều hình thức khác nhau như các nhóm cùng thực hiện chung nhiệm vụhọc tập, mỗi nhóm thực hiện một nhiệm vụ khác nhau (mỗi nhóm trao đổi, thảo luận vềmột phần đơn vị kiến thức) với nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau. Các nhóm được phân chia không phải là cố định. Giáo viên có thể chia nhóm linh hoạt theo nhiều cách: theo giới tính, sở thích, vị trí chỗ ngồi, màu sắc, các loài hoa, các mùa trong năm, tháng sinh... Thời gian dự kiến cho hoạt động nhóm phải phù hợp với nội dung nhiệm vụhọc tập và nội dung bài học. -Học sinh: Nhận thức nhiệm vụhọc tập, tái hiện tri thức để làm việc. Bước 2. Chuẩn bị Ởbước này, giáo viên và học sinh cần thực hiện tốt nhiệm vụcủa mình. Cụ thể: Giáo viên: hướng dẫn học sinh tổ chức nhóm, cử thư ký và nhóm trưởng. Nên chỉ định và bồi dưỡng từng học sinh trong nhóm lần lượt làm nhóm trưởng và thư ký đểmỗi học sinh đều có khảnăng hướng dẫn thảo luận trong nhóm mình, bồi dưỡng cho học sinh năng lực tổ chức,điều khiển hoạt động học tập và nâng cao hứng thú, tìm tòi, tránh thói quen trông chờ,ỷlại
12. 12 vào một vài thành viên trong nhóm.., cần phân rõ vai trò của cá nhân, nhóm trưởng, thư kí nhóm. Học sinh: Tham gia vào các nhómđã được phân công. Bước 3. Triển khai hoạt động - Giáo viên: Theo dõi, giám sát,điều hành hướng dẫn và gợi ý cho học sinh thảo luận. Giáo viên cần dự kiến câu hỏi gợi mở đểhỗ trợ, giúp đỡ các em. Trong quá trình theo dõi, giáo viên phát hiện những học sinh tích cực và chưa tích cực để có biện pháp giáo dục kịp thời. Đồng thời, giáo viên chú ý kiểm soát thời gian và tốc độ hoàn thành nhiệm vụ của các nhóm nhất là thời gian kết thúc làm việc cá nhân chuyển qua thảo luận và thời gian thảo luận để hoàn thành sản phẩm. -Học sinh: Tiến hành nghiên cứu tài liệu, trao đổi thảo luận: + Từng thành viên trong nhóm đọc thầm yêu cầu, suy nghĩ cá nhân và có thể chia sẻvới bạn bên cạnh. + Trình bày ý kiến trong nhóm: Sau khoảng thời gian nhất định, nhóm trưởng mời các thành viên trong nhóm đưa ra ý kiến. + Thống nhất kết quả hoạt động của nhóm: Nhóm trưởng tổ chức tập hợp ý kiến các thành viên, thảo luận vàđi đến thống nhất. Bước 4. Trình bày,đánh giá kết quả Giáo viên: Tổ chức và hướng dẫn các nhóm báo cáo kết quả. Học sinh: Đại diện nhóm báo cáo kết quả, tiếp thu ý kiến và tranh luận. Giáo viên nên chỉ định bất kỳmột thành viên trong nhóm (chú ý những học sinh có thái độlơ là) đứng lên báo cáo kết quả thảo luận nhóm và có thể đặt thêm câu hỏi phụ liên quan đến nội dung bài học để kiểm tra xem học sinhđó có chú ý bài và tham gia thảo luận không. Giáo viên cần tổ chức cho các em thảo luận, tranh luận kết quảhọc tập đồng đẳng giữa các nhóm theo kĩ thuật 3 – 2 – 1 . Bước 5. Tổng kết chung
13. 13 Giáo viên: Nhận xét,đánh giá kết quảcủa các nhóm, tổng kết hoạt động, đồng thời tuyên dương, khen ngợi các nhóm thực hiện tốt, bên cạnhđó, động viên, nhắc nhở các nhóm còn thiếu sót để rút kinh nghiệm. Học sinh: Tiếp thu kiến thức, rút kinh nghiệm cho bản thân. Ví dụ 1 – Tất cả các nhóm cùng tìm hiểu, thảo luận nhiệm vụhọc tập giống nhau Khi dạy Mục I. Cuộc Duy tân Minh Trị - Bài 12 – Nhật Bản giữa thếkỉ XIX – đầu thếkỉ XX (Lịch sử 8), để giúp các em khai thác phần kiến thức về những nội dung chính, ý nghĩa, tính chất của cuộc Duy tân Minh Trị, bản thân đã sửdụng phương pháp hoạt động nhóm với kĩ thuật “Khăn trải bàn”. Cụ thể như sau: Bước 1: Giáo viên nêu nhiệm vụhọc tập cho tất cả các nhóm: Đọc thông tin Sách giáo khoa trang 66 - 67 – Lịch sử 8, trao đổi, thảo luận các vấn đề sau : + H1. Vì sao Nhật Bản tiến hành cuộc Duy tân Minh Trị? + H2. Nêu nội dung cơbản và kết quảcủa cuộc Duy tân Minh Trị. + H3. Cuộc Duy tân Minh Trị có phải là cuộc cách mạng tưsản không? Vì sao? Từ đó cho biết vì sao Nhật Bản trở thành tấm gương cho các nước châu Á khác (trongđó có Việt Nam) noi theo? Bước 2: - Giáo viên chia lớp thành 6 nhóm, mỗi nhóm 4 - 6 học sinh, chỉ định nhóm trưởng và thư ký, xác định rõ vai trò của cá nhân, nhóm trưởng và thư ký trong quá trình thực hiện nhiệm vụhọc tập. Các nhóm ngồi vào vị trí theo kĩ thuật “Khăn trải bàn”. -Dự kiến thời gian hoạt động: 15 phút (Trongđó, thời gian dành cho các nhóm tổ chức tự nghiên cứu, trao đổi và thảo luận rồi ghi kết quả là 7 phút, giáo viên dành 8 phút đểtổ chức cho học sinh cảlớp báo cáo, thảo luận, bổ sung ; giáo viênđánh giá kết quả hoạt động của các nhóm, bổ sung, nhấn mạnh những kiến thức cơbản cần nắm).
14. 14 Bước 3: -Từng thành viên trong nhóm đọc thầm yêu cầu, suy nghĩ cá nhân và viết câu trảlời vào ô tươngứng của mình. - Sau khoảng thời gian nhất định, nhóm trưởng mời các thành viên trong nhóm đưa ra ý kiến để thống nhất ý kiến. - Nhóm trưởng tổ chức tập hợp ý kiến các thành viên, thảo luận,đi đến thống nhất ý kiến và viết vào phần chính giữa. - Giáo viên: Theo dõi, giám sát,điều hành hướng dẫn và gợi ý cho học sinh thảo luận. Giáo viên chú ý kiểm soát thời gian và tốc độ hoàn thành nhiệm vụ của các nhóm nhất là thời gian kết thúc làm việc cá nhân chuyển qua thảo luận và thời gian thảo luận để hoàn thành sản phẩm. Giáo viên dự kiến câu hỏi hỗ trợ cho học sinh. Bước 4: Giáo viên tổ chức, hướng dẫn các nhóm báo cáo kết quả. Chỉ định đại diện 1 hoặc 2 nhóm báo cáo kết quả, tiếp thu ý kiến và tranh luận. Giáo viên nên chỉ định bất kỳmột thành viên trong nhóm (chú ý những học sinh có thái độlơ là) đứng lên báo cáo kết quả thảo luận nhóm và có thể đặt thêm câu hỏi phụ liên quan đến nội dung bài học để kiểm tra xem học sinhđó có chú ý bài và tham gia thảo luận không. Giáo viên cần tổ chức cho các em thảo luận, tranh luận kết quảhọc tập đồng đẳng giữa các nhóm theo kĩ thuật 3 – 2 – 1. Bước 5: Giáo viên: Nhận xét,đánh giá kết quảcủa các nhóm, tổng kết hoạt động, đồng thời tuyên dương, khen ngợi phần trảlời của các em. Học sinh: Tiếp thu kiến thức, lựa chọn nội dung trong kết quả thảo luận để ghi tóm tắt vào vở theo cách diễn đạt của học sinh.
15. 15 Dựa vào thông tin sách giáo khoa, cùng với sự huy động kiến thức của cả nhóm và sựhướng dẫn, gợi ý của giáo viên, học sinh sẽ trảlời được các câu hỏi, nắm bắt được nội dung kiến thức một cách dễ dàng và sâu sắc. Ví dụ 2 – Các nhóm tìm hiểu, thảo luận một nhiệm vụhọc tập khác nhau Khi dạy Mục I. Cách mạng công nghiệp - Bài 3 – Chủ nghĩa tưbản được xác lập trên phạm vi thế giới (Lịch sử 8), để giúp các em khai thác phần kiến thức vềmột số phát minh và kết quảcủa cuộc cách mạng công nghiệpở Anh thếkỉ XVIII, bản thânđã sửdụng phương pháp hoạt động nhóm với kĩ thuật “Mảnh ghép”. Cụ thể như sau: Bước 1: Giáo viên nêu nhiệm vụhọc tập cho mỗi nhóm: + Nhóm 1. Nguyên nhân dẫn đến cuộc cách mạng công nghiệp thếkỉ XVIII. + Nhóm 2. Vì sao cách mạng công nghiệp lại diễn ra đầu tiênở Anh ? + Nhóm 3. Nêu những phát minh quan trọng của cuộc cách mạng công nghiệp Anh. Trong những phát minhđó, phát minh nào quan trọng nhất? + Nhóm 4. Thực chất của cuộc Cách mạng Anh là gì ? Kết quảcủa nó ? Bước 2: - Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm 7 - 8 học sinh, chỉ định nhóm trưởng và thư ký, xác định rõ vai trò của cá nhân, nhóm trưởng và thư ký trong quá trình thực hiện nhiệm vụhọc tập. -Dự kiến thời gian hoạt động: 20 phút (Trongđó, thời gian dành cho các nhóm chuyên gia tổ chức tự nghiên cứu, trao đổi và thảo luận rồi ghi kết quả là 7 phút, thời gian dành cho nhóm mảnh ghép thực hiện nhiệm vụ là 5 phút, giáo viên dành 8 phút đểtổ chức cho học sinh cảlớp báo cáo, thảo luận, bổ sung ; giáo viênđánh giá kết quả hoạt động của các nhóm, bổ sung, nhấn mạnh những kiến thức cơbản cần nắm). Bước 3: Đối với nhóm chuyên gia:
16. 16 -Từng thành viên trong nhóm đọc thầm yêu cầu, suy nghĩ cá nhân và viết câu trảlời của mình. - Sau khoảng thời gian nhất định, nhóm trưởng mời các thành viên trong nhóm đưa ra ý kiến để thống nhất ý kiến. - Nhóm trưởng tổ chức tập hợp ý kiến các thành viên, thảo luận,đi đến thống nhất ý kiến. Đối với nhóm các mảnh ghép: + Kết quả thực hiện nhiệm vụ của vòng 1 được các thành viên trong nhóm mảnh ghép chia sẻ đầyđủvới nhau. + Sau khi tất cả các thành viên chia sẻ, nhóm các mảnh ghép thảo luận và thống nhất phương án giải quyết nhiệm vụ phức hợp ban đầu. - Giáo viên: Theo dõi, giám sát,điều hành hướng dẫn và gợi ý cho học sinh thảo luận. Giáo viên chú ý kiểm soát thời gian và tốc độ hoàn thành nhiệm vụ của các nhóm nhất là thời gian kết thúc làm việc cá nhân chuyển qua thảo luận và thời gian thảo luận để hoàn thành sản phẩm. Giáo viên dự kiến câu hỏi hỗ trợ cho học sinh. Bước 4: Giáo viên tổ chức, hướng dẫn các nhóm báo cáo kết quả. Chỉ định đại diện 1 hoặc 2 nhóm báo cáo kết quả, tiếp thu ý kiến và tranh luận. Giáo viên nên chỉ định bất kỳmột thành viên trong nhóm (chú ý những học sinh có thái độlơ là) đứng lên báo cáo kết quả thảo luận nhóm và có thể đặt thêm câu hỏi phụ liên quan đến nội dung bài học. Giáo viên cần tổ chức cho các em thảo luận, tranh luận kết quảhọc tập đồng đẳng giữa các nhóm theo kĩ thuật 3 – 2 – 1. Bước 5: Giáo viên: Nhận xét,đánh giá kết quảcủa các nhóm, tổng kết hoạt động, đồng thời tuyên dương, khen ngợi phần trảlời của các em.
17. 17 Học sinh: Tiếp thu kiến thức, lựa chọn nội dung trong kết quả thảo luận để ghi tóm tắt vào vở theo cách diễn đạt của học sinh. Dựa vào thông tin sách giáo khoa, cùng với sự huy động kiến thức của cả nhóm và sựhướng dẫn, gợi ý của Giáo viên, học sinh sẽ trảlời được các câu hỏi, nắm bắt được nội dung kiến thức một cách dễ dàng và sâu sắc. Bản thân nhận thấy rằng, cũng với đơn vị kiến thức trên, khi vận dụng biện pháp nàyđãđem lại hiệu quảlớn trong giảng dạy, các em hứng thú và tích cực trong học tập, kết quả thực hiện nhiệm vụhọc tập của các em nhanh và chuẩn xác hơn so với khi chưa áp dụng biện pháp này. Trong lớp 8C và 8D điển hình có emĐinh Phan Thiện Nhật, Nguyễn Lê Tuấn Khanh, Huỳnh Ngọc Gia Huy, có tiến bộ rõ rệt.Đây là những em thiếu động cơhọc tập, lười chuẩn bị bài, ít tham gia phát biểu xây dựng bài. Nhưng kểtừ khi tham gia hoạt động nhóm, nhờsựhỗ trợcủa các bạn trong nhóm cùng với việc quan tâm nhắc nhởcủa giáo viên, các emđã bắt đầu có ý thức tựhọc, tích cực hơn trong các hoạt động học tập và mạnh dạn trình bày ý kiến của mình trước tập thể. Dođó, kết quảhọc tập của các em được nâng cao. 3.2.2.3. Phát huy vai trò của việc tổ chức hoạt động nhóm đểhướng dẫn học sinh thực hiện nhiệm vụhọc tậpở nhà. Dạy học theo nhóm trong môn Lịch sử không chỉ được tiến hành trên lớp để tổ chức hoạt động nghiên cứu kiến thức mới, hoạt động luyện tập mà còn có thể được sửdụng để hướng dân học sinh thực hiện nhiệm vụhọc tậpở nhà. Thông quađó, giáo viên sẽnắm bắt được tinh thần học tập của các em cả trên lớp cũng như ở nhà. Để thực hiện đượcđiều này, giáo viên chia lớp thành 4 – 6 nhóm, giao nhiệm vụ cho các em thực hiệnở nhà. Giáo viên quy định cụ thể thời gian các em hoàn thành sản phẩm tùy vào nội dung câu hỏi. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, học sinh có vướng mắc sẽ được giáo viên hỗ trợ, giúp đỡ qua các phương tiện như Zalo, Messenger. Các nhóm báo cáo kết quảbằng hìnhảnh, video tự quay trên Zalo lớp, quađó các nhóm nhận xét,đánh giá lẫn nhau.
18. 18 Giáo viênđánh giá việc thực hiện nhiệm vụcủa học sinh thông qua sản phẩm của các em vào thờiđiểm thích hợp, đồng thời tuyên dương, khen ngợi các nhóm thực hiện tốt, bên cạnhđó, động viên, nhắc nhở các nhóm còn thiếu sót để rút kinh nghiệm. Ví dụ: Khi dạy Bài 21. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945), để giúp các em hiểu rõ mối liên hệ giữa các nội dung kiến thứcđã học với nhau và phát triển năng lực vận dụng kiến thức, bản thânđã sửdụng phương pháp hoạt động nhóm như sau: Bước 1: Giáo viên nêu nhiệm vụhọc tập cho tất cả các nhóm: H1. Nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất và Chiến tranh thế giới thứ hai có gì giống và khác nhau? H2. Em có suy nghĩ gì về hai cuộc chiến tranh này? Theo em, nhân loại ngày nay cần làm gì đểbảo vệ hòa bình? Bước 2: Giáo viên chia lớp thành 6 nhóm, mỗi nhóm 4 - 6 học sinh, chỉ định nhóm trưởng và thư ký, xác định rõ vai trò của cá nhân, nhóm trưởng và thư ký trong quá trình thực hiện nhiệm vụhọc tập. Dự kiến thời gian hoàn thành nhiệm vụcủa các nhóm là vào trước ngày học bài mới một ngày. Bước 3: - Các nhóm học sinh nhận nhiệm vụ, nhóm trưởng phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên trong nhóm và tiến hành thực hiện tại nhà, trao đổi trực tiếp hay qua qua Zalo nhóm học sinh tựtạo; quay video, chụp hình sản phẩm đểgửi qua Zalo lớp. - Giáo viên quan sát, theo dõi từ xa thông qua video học sinh gửi hoặc qua tin nhắn hay cuộc gọi của học sinh đểkịp thời hỗ trợ. Bước 4:
19. 19 Các nhóm báo cáo kết quả qua video tự quay và hìnhảnh sản phẩm chụp trên Zalo lớp. Bước 5: Giáo viên: Nhận xét,đánh giá kết quảcủa các nhóm, tổng kết hoạt động, đồng thời tuyên dương, khen ngợi phần trảlời của các em. Học sinh: Tiếp thu kiến thức, lựa chọn nội dung trong kết quả thảo luận để ghi tóm tắt vào vở thông qua kết luận của giáo viên trong nhóm hoặc trên lớp theo cách diễn đạt của học sinh. Nhưvậy, có thể nói rằng, việc sửdụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Lịch sử có hiệu quảlớn, phát huy năng lực tư duy sáng tạo, tính tích cực, độc lập trong học tập. Qua nghiên cứu nội dung bài học, tiến hành trao đổi, tranh luận, bác bỏ ý kiến các thành viên khác, bảo vệ ý kiến của mình, tăng cường sựtương tác của học sinh, tạo cơhội học hỏi lẫn nhau, hỗ trợ nhau, các em lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc và khách quan nhất.
20. 20 PHẦN 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 4.1. KẾT LUẬN CHUNG Tổ chức dạy học theo nhóm là việc không thể thiếu trong dạy học lịch sử, nó có vai trò to lớn trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Việc tổ chức dạy học theo nhóm sẽ giúp các em hiểu các vấn đềlịch sử sâu sắc hơn, làm cho bài học trở nên sinh động, hấp dẫn, cóưu thế trong việc tạo ra hứng thú học tập cho học sinh. Đồng thời, các em sẽ cóđiều kiện rèn luyện các kĩnăng cần thiết trong quá trình học tập nhưtổ chức nhóm,điều hành nhóm, trao đổi, tranh luận, biết cách thuyết phục người khác cũng như biết lắng nghe ý kiến của bạn bè, gắn kết tìnhđoàn kết tập thể 4.2. HIỆU QUẢCỦA SÁNG KIẾN Qua áp dụng sáng kiến này bản thân thấy rằng kết quảhọc tập của học sinh lớp phụ tráchđã có nhiều tiến bộ rõ rệt.Đa sốhọc sinh trong lớp đều tích cực, chủ động tham gia cùng thầy cô giáo để khai thác kiến thức trong bài giảng với việc học tập theo nhóm. Các em nắm được kiến thức bài học một cách dễ dàng và sâu sắc, khảnăng so sánh,đánh giá các sự kiện lịch sử được nâng cao. Các em nắm được bản chất của sự kiện lịch sử, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm áp dụng vào thực tiễn. Điều đặc biệt quan trọng là với việc lĩnh hội kiến thức một cách dễ dàng, sâu sắc,đã góp phần hình thànhở các em lòng yêu thích và hứng thú học tập môn Lịch sử, cải thiện được tình trạng lơ là và chán ghét môn Lịch sử trướcđây. Dođó, sốlượng học sinh giỏi, khá tăng, sốlượng học sinh yếu kém giảm, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử.